کتێبەکە بەبێ هەڵە (؟!)

ناوى کتێب: ديدار لەگەڵ موسليح شێخ الاسلامى (ڕێبوار)
چاككردنى پەرژين لە 6/4/2023 دواى كۆتا سەيركردنى ئەنوەر حسێن
پەرژین 29/10/2022	ديدار	شيلان كەريم
	ژمارەى وشە:	23090
	سەرچاوەی کتێب یان بابەت:	كوێ دابنرێت؟
	وەرگێڕانى لە چ زمانێکەوە	نييە
	ڕۆژى هاتن بۆ ئیمێڵ:	نييە
	ئیمێڵى کەسەکە:	jmrebwar@gmail.com
	بەش: كتێب	بابەت: ئەدەبى
	سەرنج: پەرژين 5/4/2023	سەرنج: 1. پێويستە هەر بەشەو ناونیشانێکى هەبێت. هەندێك لە شیعرەكان دووبارە بۆتەوە!!!! 2. ناوى كتێب چى بێت؟/ دانراوە 3. ديدار:؟ 4. شێخەلئيسلامى لە لاپەڕە 7 ڕاستە نووسينەكەى؟
شوان محەمەد	هەڵەچنى یەکەم: ئەنوەر حسێن	ڕۆژى پێدان: 24/10/2022		ڕۆژى وەرگرتنەوە: 26/10/2022
	چاككردنى: پەرژين	ڕۆژى پێدان: 29/10/2022		ڕۆژى وەرگرتنەوە:
	هەڵەچنى دوەم: شوان محەمەد	ڕۆژى پێدان:11/12/2022		ڕۆژى وەرگرتنەوە:12/12/2022
	هەڵەچنى سێيەم: ئەنوەر حسێن	ڕۆژى پێدان:1/4/2022		ڕۆژى وەرگرتنەوە:4/4/2022
	پێڕست:
	دڵنیابوونەوە لە بوونى ئەم خاڵانە:	پەراوێز	کەوانە () بۆ ژمارە و کورتکراوە		ئەم جۆرە دابنرێت ” “		دڵنیابوونەوە لەو خاڵانە:
		فۆنتەکەى (یونى کۆدى گۆڕان)		سپەیس هەبێت لەنێوان پرسیارەکان
		* بۆ پرسیار و – یان ناوى کەسەکە لە وەڵام دابنرێت
	سەرنج: ناو: شوان محەمەد      بەروار:12/12/2022	شیعرەکان زۆر دووبارە بوونەتەوە کە پەرژین خان بە ڕەنگى سوور دیارى کردوون 2-
بابان	عەرەبی و ئینگلیزی
	قیاسی کتێب:
	سەیرکردەوەى سەرچاوە ڕاستە یان نا؟
ئەنوەر حسێن	تێبینى:
	ئامادەیە بۆ دیزاین:
	زانيارى بۆ ديزاين	نرخ: 6000
زمانەوانى: شوان محەمەد		سەرپەرشتیارى کتێب: پەرژین ئەحمەد		سەرپەرشتیارى پڕۆژە: بابان ئەنوەر		لێپرسراوى دەزگا: ئەنوەر حسێن (بازگر)

45

موسڵح ڕێبوار

شەپۆلى موزیک و هونەر لە دژى کۆیلەیەتى ومەینەت و لە ستایشى شادیدا ,میراتى ئێمەیە

ئەنوەر حسێن (بازگر)

 (2023)

پێڕست

پێشەکى ………………………………..

بەشى يەكەم ………………………………

بەشى دوەم …………………………….

بەشى سێيەم ……………………………

بەشى چوارەم ………………………

بەشى پێنجەم ……………………..

بەشى شەشەم ………………..

گەشتێ لە كوردستان

وا بەهارە كەژ و كێو ڕەنگینە

دڵە غەمگینە بە تاسە و تینە

خاڵە ڕێبواری خەیاڵم تا كەی؟

بەهەوای نەی، بە نەشەی مەی، سادەی

وەرە با سەیرێ لە كوردستان كەین

ئاوپرژێنێكی كوڵی دڵمان كەین

با بڵێم باسی هەژاری خۆمان

باسی ژێردەستی و دیلی كوردان

با بچین، دێ بە دێ، ئەم شار ئەو شار

دەمێ‌ ڕابوێرە لەگەڵ خەڵكی هەژار

بۆت بكەم باسی جوانی كوردی

ژینی سەربەستی و مەرگی مەردی

بۆی دەماخت بە وەنەوشە خۆشكەم

نانی خۆشیم لەگەڵت دابەشكەم

ئەو کاتە بە وتنی ئەم شیعرە تۆمەتبارکرا کە شاعیرێکی ناسیۆنالیستییە، دواتریش شیعرى (سنە) یەکێکبوو لە شیعرە کاریگەر و دیارەکانى ئەدەبیاتى کوردى لە ناو شیعرى خۆرهەڵات و لە ناو خوێنەرانى ئەدەبیات و شیعردا ڕۆڵ و کاریگەریى گەورەى دانا.

لە سەر ئارێزەوە با بڕوانم

بۆنەکەى خۆشە ئەگاتە گیانم

ئەم شیعرە بۆ (ئیسماعیلى شەریفزادە)ى وتووە لە ساڵى (1348)ی هەتاوى نووسراوە هەر ئەوە بوو کە دوا جار تاوانبار کرا بەوەى کە ئەو بەشێکە لە ناسیۆنالیزمى کوردى و بەشێکە لە ئەدەبیاتى نیشتمانى و نەتەوەیی و ئەو شیعرانەى بۆ ئەو وتووە. بەڵام ئەو لە کاتێکدا من چاوپێکەوتنێکم لەگەڵ کرد لە وەڵامى ئەو پرسیارەدا وتى: “من ئەو کاتە بڕوام پێى هەبووە ئێستاش بڕوام پێى هەیە، ئەوە بۆ کۆمەڵەیەک بووە کە من بڕوام پێى هەبووە، ئەوە بۆ سەرکردەیەک بووە کە من بڕوام بەو سەرکردەیە هەبووە، ڕاستە ئێستا من ڕاوبۆچوونى پێچەوانەم هەیە لەگەڵ کۆمەڵە و لەگەڵ سەرکردایەتیى کۆمەڵە، بەڵام ئەوە بیروباوەڕ و ئایدیاى من بووە”.

شیعرى (هەورامان) لە دەفتەرى یەکەمى دیوانی (بۆ ئازادى) کە (ئەنوەر حسێن – بازگر) کۆى بەرهەم و شیعرەکانى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە (ڕێبوار)ی تێدا کۆکردۆتەوە لە هەندێک لە شوێنەکانى (چەند پارچەیەکى لە شیعرى مەولەوى وەرگرتوە،

هەورامان

خاڵە ڕێبواری خەیاڵ بۆ ئاسمان

بفڕە تا شاخی بەرزی هەورامان

تاجی زمروت و زیوی كوردستان

چاوگەی ڕوونی ئەوینی “گۆران”

هەستی زوڵاڵی دەریای بەر بەرین

شیعری سەر ئەسوێ‌ لە عەرشی بەرین

“كۆمەڵە شاخێك سەخت و گەردن گەش”

“ئاسمانی شینی گرتوەتە باوەش”

“سەرپۆشی لوتكەی بەفری زۆر سپی”

“بە دارستان ڕەش ناو دڵی كپی”

 (ڕێبوار) لە وەڵامى پرسیارێکى (ئەنوەر حسێن – بازگر) کە دەپرسێت شیعرى کوردى لە کوێى شیعرى جیهاندایە دەڵێت:

پاش “گۆران”، ئێمە شاهیدى پاشەکشێیەکین! “هەژار” و “شێرکۆ”، دەکەونە نێو کوردایەتییەوە! ئەوان دەگەڕێنەوە بۆ جوانى-ناسییەکی جووتیاري و دوور لە شار، تەنانەت کەم تا زۆر نەفرەت لە شار و مۆدێرنیتە، سیمایەکى دواکەوتوانە دەدات بە شیعرەکانیان، “هەژار” نەک هەر لە فۆڕمدا چەند هەنگاو بەرەودواوە چووە، بەڵکوو لە بارى ڕوانین بۆ مرۆڤ و  بۆ جواني مرۆڤەکان، هیچى تێدا نەهێشتۆتەوە! لەم ٣٠ ساڵەى ڕابردوودا، شیعرى کوردي ئاوڕێکى تازە لە ئەدەبى جیهانى دەداتەوە، شیعر لە زمانەکانى دیکەوە بە تایبەت لە فارسى، تورکى، عەرەبى و ئینگلیزىەوە، زیاتر دەکرێت بە کوردي، شیعر لە فۆڕمدا زیاتر سیکۆلار دەبێت، بەڵام جواني-ناسییەکەى زامدارە بە دەست کۆنەپەرستي جیهاني و کوردییەوە! لەم چەرخەدا، ئەدەبى کرێکاریى و کۆمۆنیستیش سیمایەکى تازە و تایبەت لە شیعر و هونەرى کوردیدا دەنوێنێت، بەم جۆرە بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکانى کوردەوارى پەیامى جۆر بە جۆرى خۆیان بە هاوباوەڕەکانیان لە جیهاندا دەگەیەنن.

(وریا نازرى) شانۆنامەنووس سەبارەت بەو سەردەمەی ئێران کە ڕێبوار تێدا خۆى پەیدا دەکات و پەرەسەندنى چینى کرێکاران لە کۆمەڵگاى ئێراندا بە هۆى ئاڵوگۆڕى ئابوورى سەردەمى پەهلەوییەوە دەڵێت:

(ڕێبوار) بەرهەمى سەردەمێکی مێژوویی لە ئێران و لە ناو کۆمەڵگاى کوردەواریدایە، ڕێبوار لە سەردەمێکدا چۆتە زانکۆ و هەوڵی داوە ببێت بە کەسێک کە بتوانێت بیر بکاتەوە و شیعر بڵێت و کارى سیاسى بکات، ئەو سەردەمە کۆمەڵگاى ئێران بیروباوەڕێکی کۆن و دەرەبەگایەتییان هەبوو، کە بەرهەمی (50-60) ساڵەی کۆمەڵگا بووە. ئێران بە تەواوەتى دەبێتە وڵاتێکى سەرمایەدار، نەوت کە بەرهەمى سەرەکی ئێرانە، نرخەکەی لە یەک دۆلارەوە  بەرزدەبێتەوە بۆ دوانزە دۆلار، دواتر دەگات بە نرخی (35) دۆلار، ئەمە هۆکارێکە کە حوکوومەتى پەهلەوى لە ڕووی ئابورییەوە بتوانێت بە ڕەونەقێکى زۆر بەر چاو بگات، لە ئاکامدا چینى کرێکار زۆر پەرە دەسێنێت، کەسانێک پێشتر لە گوندەکان ژیاون و دواتر بەرەو شار کۆچ دەکەن، ئەمە دەبێتە هۆى ئەوەى لە کۆمەڵگاى ئێراندا ڕووناکبیرانى تازە بێنە زانکۆکان، ئەو کات سەردەمێک بوو کە کە شەڕى ڤێتنام لە ئارادا بوو، شۆڕشى چین کرابوو، بزووتنەوەى مەدەنى لە ئەمریکا زۆر زۆر بەهێزە، شیعر زۆر جیهانى بۆتەوە، (موسلیح) بەرهەمى ئەو دۆخە بوو، بەرهەمەکانى بە کوردى و هەندێک جار بە فارسى، ئەگەر بەرهەمێکى وەرگێڕدرابێتەوە سەر زمانى فارسى یان کوردی، لەو سەردەمەدا بووە.

(ناسرى حیسامى) لە پێشەنگى ژمارە (12)ی کانوونى هونەر و ئەدەبیاتى کرێکاریى کوردستان لە خەرمانانى (1370)ی هەتاوی، بەرانبەر بە مەى (1991)ی زاینیی، لە بابەتێکدا لە وەڵامى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار دەڵێت: ڕێبوار لە نووسراوەیەکدا بە ناوى ناسیۆنالیزم لە پێشەنگدا چ دەکات؟، ڕەخنەى لە پێشەنگ گرتوە، هەوڵى داوە لە کێشەیەکى دژى ناسیۆسیالیستى لە مەیدانى هونەردا بەشدارى بکات، ئەم کارەى ڕێبوار ڕێگەى ئەوەى پێدام کە منیش لەم کێشەیەدا چەند قسەیەک بکەم، من بۆ ئەم مەجالە کە زۆر پڕ بە بایەخى دەزانم سوپاس گوزارى کاک ڕێبوارم، من لەم نووسراوەیەدا بە تەمانیم باسی ئەوە بکەمەوە، کە ئەو بەرهەمانەى لە پێشەنگا چاپکراون ڕەگى ناسیۆنالیستیان تێدایە، ڕەخنە گرتن لەو بەرهەمانە لە نێو دڵى لێکۆڵینەوەى بەرەوپێشچوونى کێشە کۆمەڵایەتییەکانى چەند ساڵى ڕابردوودا زۆر پێویست و زەرورییە و هیوادارم بتوانین بە یارمەتى ڕەخنە گران و هونەرمەندانى کرێکاریى و کۆمۆنیست ئەم کارە بکەین، نامەوێت ئەوە بسەلمێنم کە (جوامێر) و (سەلاحەدینى موهتەدى)، کە (ڕێبوار) بەرهەمەکانیانى بە نموونە هێناوەتەوە، ناسیۆنالیست نین، ئەمانە خۆشیان بێجگە لەمە هیچ ئیدعایەکیان نییە و پێکهێنانى دەوڵەتى کوردى و کوردستانى سەربەخۆیان بە ئامانجى خۆیان داناوە، قسەم لە سەر شێوەى ڕەخنە گرتنى (ڕێبوار)ە، ئەم ڕەخنەیەی ڕێبوار کێشەى دژە ناسیۆنالیستى لە مەیدانى هونەردا نەک هەر بەرەوپێش نابات بەڵکوو بەرە و دواى دەکێشێتەوە، چونکە لە جیاتى ڕەخنە گرتنى قوڵ و هەمەلایەنە و بەرچاو ڕوون کەرەوە کە تایبەتمەندى ڕەخنەى کۆمۆنیستى و کرێکاریە، پەناى بردۆتە بەر تەحریف و جەنجاڵ سازکردن و لە جیاتى نیشاندانى دەوروونەخش و جێگا و شوێنى کۆمەڵایەتى ڕەوتەکان، پەناى بردۆتە بەر ڕەخنەیەکى بێ مەنتیق و بێ بەڵگە، ئەم ڕەخنەیە لە ڕووی ئاگاییەوە هیچ هێز و ئیدەیەک لە دەورى خەباتى دژى ناسیۆنالیستى کۆناکاتەوە، بەڵکوو خۆى بە تاک دەمێنێتەوە، چونکە ناپەیگیر و نەزۆکە، (ڕێبوار) نەیتوانیوە ڕەخنەگرێکى جدى لە ناسیۆنالیزم بێت، چونکە نەیتوانیوە هەتا ئێستا خۆى لێ ڕزگار بکات.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس، لە دیوانی (بۆ ئازادى) کە کۆى بەرهەمە شیعرییەکانى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە (ڕێبوار)ى کۆکردۆتەوە لە پرسیارێکدا دەڵێت: زۆر شیعرت بۆ پێشمەرگە وتوە، پێشمەرگە لاى تۆ چ مانایەکى هەیە؟، (ڕێبوار) لە وەڵامدا دەڵێت: هەندێک لە شیعرەکانى من بۆ پێشمەرگەى کۆمەڵە بوون، بۆ پێشڕەوانى ڕێبازى خەباتى کۆمۆنیستى، نەک هەموو جۆرە پێشمەرگەیەک، پێشمەرگە بەبۆنەى ڕێبازى خەباتیەوە لاى من ڕێز و بایەخى هەبووە، نەک بە بۆنەی ڕێبازى چینى چەوسێنەر.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) لە پێشەکى دیوانی (بۆ ئازادى) کە لە ساڵی (2013) چاپی یەکەمی بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت: بەهۆى بارودۆخى سیاسى لە زەمەنى بەعس و سانسۆرى ئێراندا، بەڵام جیاواز لەوانە دەیان شیعرى ڕێبوار لە ڕادیۆ و گۆڤارەکاندا بڵاوکراونەتەوە، کە هەوڵمانداوە هەندێکیان لێرەدا چاپ بکەین و ئەوانەشى کە دەمێننەوە، لە چاپەکانى دوایدا بە دەستمان بگات، جیا لەوانە (ڕێبوار) چەند بەرهەمى منداڵانی هەیە، کە ئەوانیش لە دەرفەتێکى تردا دەخەینە بەر دەست. بەڵام لە ئێستادا پاش ساڵێک کارکردن بۆ کۆکردنەوە و سەرلەنوێ داڕشتنەوە و چاپکردنەوەى لەگەڵ هاوکارانم، توانیومانە زۆربەى شیعرەکانى لە دووتوێى دیوانى شیعرى (ڕێبوار) بە ناوى (بۆ ئازادى) کۆیان بکەینەوە و چاپیان بکەین، ڕێبوار و شیعرەکانى خوێنەرانى شیعر و مێژوو شایەتى بۆ دەدەن کە پاراستن و مانەوەیان گرینگى شیعر و سیاسى تایبەتی هەیە، بەم دیوانەى ڕێبوار دەکرێت خزمەتێکى گەورە بە شیعر، ڕێبوار و ئەدەبیاتى کارگەرى و کرێکاران و زەحمەتکێشان بکەین، چونکە لە ئێستادا دەتوانین ئەو ڕەنج و ماندووبونەى ساڵانى ڕابردووى ڕێبوار لە فەوتان ڕزگار بکەین، تا (بۆ ئازادى) ببێتە دیوانێکى دەگمەن لە ناو سەدان هەزار لە شیعر و دیوانى شیعرى کتێبخانەى کوردى و ئەدەبیاتى کرێکاریى، دیوانی (بۆ ئازادى) هەوڵێکى ترى ئێمەیە بۆ بە دەستهێنانى گەنجینەیەکى گەورەى ون و کۆکردنەوەیان.

(وریا نازرى) شانۆنامەنووس، سەبارەت بە کەسایەتى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە (ڕێبوار) وەک کەسایەتیەکى دیار لە دروستبوونى حزبى کۆمەنیست لەگەڵ کۆمەڵێک لە گەنجان و گەشەى شیعرى کوردى لەو سەردەمەدا دەڵێت: (موسلیح) لە ناو گەنجانى ئەو سەردەمە بە تایبەت لە ناو کوردەکاندا لەگەڵ ئەو کەسانەى کە خۆیان بە چەپ دەزانن یان بە کۆمۆنیست دەزانن باوەڕییان وایە، وەکوو ئەوەی مارکس لە مانیفیستدا دەڵێت: کە دەبێت کرێکار ببێت بە هێزى سەرەکی، لە ناو حيزبى کۆمەنیستدا ڕێکبخرێت، هەر بۆیە دروست کردنى حیزبى کۆمۆنیست دەبێت بەو شتەى کە ڕێبوار لەگەڵ گەنجانی کورد لەوە سەردەمەدا دەیکەن بە ئامانج و هەدەف بۆ خۆیان. هەر لەو چوارچێوەیەدا دواتر ناوییان نا کۆمەڵە یان لەو سەردەمەدا پێیان دەوت؛ (سازمان)، (ڕێبوار) دەبێت بە یەکێک لە دامەزرێنەرانى ئەو ڕەوتە، لەو کاتەوە تا کاتێک کە شۆڕشى ئێران بەرپادەبێت، دیارە خەبات بە نهێنى دەبێت، شیعر نووسینى کوردى گەشە دەکات، شێوەى شیعر وتنى نوێ سەرهەڵدەدات، کە براکەى (ڕێبوار)، (فاتیحى شێخ الاسلامی) دەبێت بە یەکێک لەو کەسانەی لە پاڵ (سوارەى ئیلخانیزادە) شیعرى نوێ بڵێت. بە هەمان شێوە کە لە ئێراندا (نیما یوشیج) دەست دەکات بە وتنی شیعرى نوێ، بە بۆنەى ئەوەى کە زمانى فەرەنسى دەزانێت، ئەمانیش بە بۆنەى ئەوە کە زمانى ئینگلییزى دەزانن شیعرى نوێ دەڵێن، شیعرەکانیان بڵاو دەبێتەوە، دەست بە دەست دەگەڕێت تا سەردەمی شۆڕشى (1979) یان ساڵى (1357)ی هەتاوی، لەم کاتەدا دەبێت بە دامەزرێنەرى گروپێکى هونەرى و شیعر خوێندنەوە، بەشێکە لە هەڵسوڕاوانى ئەو سەردەمە، کە تێیدا شیعرەکانی (ڕێبوار) ناوبانگێکی زۆر بە دەست دەهێنێت و یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانى لەو سەردەمە ئەو شیعرەیە کە بۆ (ئیسماعیلى شەریفزادە) و ئەو بزووتنەوەى کە لە ساڵى (1347)ی هەتاوی لە ئێراندا سەرهەڵدەدات، وتوە. شیعری (لە سەر ئارێزەوە با بڕوانم) بۆ (ئیسماعیل شەریفزادە) و هێنانەوەی تەرمەکەی بۆ سنە وتوە، هونەرمەند ناسرى ڕەزازى کردویەتى بە گۆرانى، لە هەموو شوێنێک بڵاوبۆتەوە.

(ڕێبوار) لە بابەتێکدا بە ناوى (ڕەمزى بە هێزبوونمان بناسینەوە) کە لە گۆڤارى پێشەنگ کانوونى هونەر و ئەدەبیاتى کرێکاریى کوردستان لە ئۆکتۆبەرى (1989) ئامادە و بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت: گەلێک ساڵە ئەم دڵە لێ دەدات هەر لە ساڵەکانى (1365)ی هەتاوی بەملاوە بزووتنەوەیەکى هونەرى لە نێو کۆڕ و کۆمەڵى شۆڕشگێڕى ئەو سەردەمەوە هەڵوەداى هەست و هیوا و دەرد و دەواى حاڵى بەش خوراوان بوو، بزووتنەوەیەک کە بە شیعر و چیرۆکى دەست نووس باخڵ بە باخڵ و شریت بە شریت بڵاو دەبۆوە، نموونەیەکى چیرۆکى شیعری (دارینە) بوو، کە کرایە شریت و لە نێو خەڵکدا بە شێوەیەکى بەرین بڵاوبۆوە، هەر لەو کاتەوە ئەم تێکۆشانە هۆگرى کۆمەڵ بوو بە هەر کەموکورتیەکەوە کە بووى ڕووى لە ئاسۆیەکى نوێ بوو، کاتێک شۆڕشى (1357)ی هەتاوی بەربینى بەندبووى کۆمەڵانى خەڵک کردەوە، ئەم بزووتنەوەیەش لە نێو بزووتنەوەى کرێکاریی و کۆمۆنیستیدا باڵاى کرد، گەلێک شیعر و سرود و شانۆ و فيلم لە ڕووداوەکان هاتنە کایە و کۆڕ و کۆمەڵى هونەرى لە دەوریان پێکهات، وردەوردە ئەم بزووتنەوەیە خۆى وەک سەرهەڵدانێکى تازە باشتر دەناسییەوە و لە شيعرى “کرێکارم هاتوومە مەیدان” یان (سۆسیالیزمە ئاسۆى ئاوات) دەوترا، ئەم بزووتنەوەیە هونەرى و کۆمەڵایەتییە لە نێو ئەو جەماوەرە کرێکار و زەحمەتکێشە شۆڕشێگڕەى کوردستاندا، کە کۆمەڵە بە گشتى ڕێبەرى دەکرد، باڵاى کرد و بۆ ڕەواجدانى ئامانج و نەریتى شۆرشگێڕانە و کۆمۆنیستى لە نێو جەماوەر، بانگەوازێکى کاریگەر بوو. لەم ڕەوتەدا بۆ ڕوونکردنەوەى ڕێگا و ڕێبازى بەرەوپێش هەوڵیدا کە وەک لایەنێک لە بزووتنەوەى کرێکاریى و شۆڕشگێڕانە وەک سەرهەڵدانێکى فەرهەنگی نوێ لە دژى فەرهەنگى کۆنى زاڵ بە سەر کۆمەڵدا، وەکوو ئەوەى کە هەیە، خۆى بناسێنێ، (ڕێبوار) هەر لە درێژەیى قسەکانیدا کە لە گۆڤارى پێشەنگ لە ئۆکتۆبەرى (1989) بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت: ئێمە لە کۆمەڵى کوردستانى ئێراندا و لە جیهانێکى سەرمایەدارى کۆتایى سەدەى بیستەمدا دەژین، کە فەرهەنگ ئاوا جیهانى بۆتەوە، خۆشمان بە بەشێک لە بزووتنەوەى کرێکاریى بەو ڕەگەزانە لە فەرهەنگى سبەینێ سۆسیالیزم و کۆمۆنیزم دەزانین، کە لە جەنگى ئەم کۆمەڵى سەرمایەدارییەدا سەریهەڵداوە، هەر بەوپێیەش درێژە پێدەرى تێکۆشانى چینى کرێکارانین لەم مەیدانەدا.

(موسلیح شێخ الاسلامی) ناسراو بە ڕێبوار، سەبارەت بە وەى ئایا هونەر چینایەتیە؟ دەڵێت: هونەر بەشێکە لە کولتوور، کولتوور بە ماناى ژینگەى دەستکردى بەشەر بەشێکى مادى هەیە، کە لەوانە چلۆنایەتى کشتوکاڵ و بژێوى پیشەیی و فەنى، هەروەها بۆ ڕێگاوبان و شارستانیەتى دەگەڕێتەوە، بەشێکى مەعنەویشى هەیە، کە تێگەییشتن و هەست و هەڵسوکەوتى مرۆڤانە لە پێوەندى خۆى و سروشت و لە چۆنیەتى ئەم ژینگە دەستکردەى خۆى زانست و هونەر و فەلسەفە و ئایدۆلۆجیا لە بەشى مەعنەوى کولتووردا دەگونجێت، کولتوور بە گشتى لە ژێر کاردانەوەى دوو لایەنى چینى دەسەڵاتدار و  چینى ژێر دەسەڵاتى کۆمەڵدایە، بەشى مەعنەوى کولتوور بە ئاشکراتریش هونەر کە زیاتر مۆرى هەست و هۆشى ئینسانى پێوەیە، تەنانەت بە شێوەیەکى ڕوونتریش دووبەرەکى چینایەتى کۆمەڵگا دەنوێنێتەوە، کولتوورى زاڵ لە کۆمەڵدا کولتوورى چینى دەسەڵاتدارە، هەر چەند هەمیشەش هەستێکى ئینسانى بەرهەڵست لە بەرهەم و چالاکیى کۆمەڵانى خەڵکدا ڕەنگیداوەتەوە، کە هەموو کات لە کێشەدا بووە لەگەڵ کولتوورى زاڵ و هونەرى زاڵ، بۆ نموونە هەڵپەڕکێى ڕەشبەڵەک هەمیشە بەرانبەر تەوس و توانج و هەڕەشەى دەزگاى ئایینى زاڵ ڕاوەستاوە، مۆسیقا و شیعر و هونەرى خەڵکى کە بە فۆلکلۆر ناسراوە گەلێک هەست نواندنى جوان و ئینسانى لێ دەردەکەوێت، کە دەشکەوێتە دژایەتى لەگەڵ فەرهەنگى دەسەڵات.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە دابەشکردنى شیعرەکانى ڕێبوار بە سەر چەند فۆڕم و شێوازى جیاواز لە بیروبۆچوونى خودى ڕێبوار دەڵێت: ئەگەر سەیرى دیوانى بۆ ئازادى بکەین، لە دەورانى یەکەمى شیعرەکانى ڕێبوارە، دەتوانین شیعرەکانی دابەشبکەین بە سەر چەند جۆر لە بیرکردنەوە، کە لە فۆڕم و شێواز جیاوازیان هەیە، بۆ نموونە لە دیوانى یەکەمى (گەشتێک بۆ کوردستان) سەر دێڕى شیعرەکانى دیارە (گەشتێک لە کوردستان، هەورامان، سنە، مەریوان، سەقز، بانە، بۆکان و سابڵاغ) لەم شیعرانەدا هەستدەکەى کە شیعرەکانى نیشتمانى و نەتەوەیین و زۆریش لە ژێر کاریگەریى ئەو بیرکردنەوەیەدا بووە، چونکە کۆمەڵەى شۆڕشگێڕ ڕاستە لە سەرەتادا جوڵانەوەیەکى چەپ و مارکسی بوو، بەڵام بڕواى زۆری بە بابەتى نیشتمانى و نەتەوەیی هەبوو.

بەشى دوەم:

(ئەنوەر حسێن – بازگر) لە پێشەکى دیوانی (بۆ ئازادى) کە کۆ-بەرهەمی شیعرەکانى (ڕێبوار) لەم دیوانەدا کۆکراونەتەوە، دەڵێت: شیعر وەک یەکێک لە ژانرە گرینگەکانى ئەدەب پێ-بەپێى ژانرەکانى تر هەنگاوى گەورەى ناوە لەو نێوانشدا شیعرى کوردیش پشکى خۆى هەیە، توانیویەتى لە پاڵ سەدان دەقى ناوازەى دونیادا شوێن و جێگە و پێگەیەک بۆ خۆى بگرێت، شیعرەکانی لە سەرتاسەرى دونیادا بناسرێن، ئەوە شاراوە نییە زۆر هەلوڕێ و شوێن بوونى دەوڵەت بۆ شاعیرى دونیا فاکتەر و یارمەتى دەربوون، تا بە زووى بناسرێن و شیعر و دیوانەکانیان بە دونیادا بڵاوبکرێنەوە و بە سەدان ڕەخنە و لێکۆڵینەوە لە میدیاکاندا لە سەریان بنووسرێت، کە بە داخەوە ئەمە تا سەردەمێک بۆ شاعیر و نووسەر و هونەرمەندانى کورد زەحمەت بوو، ئەگەر چى هێشتاش ئەو فاکتەرانە بێ ڕێگرنین.

بەڵام سەربارى ئەو هەموو ڕێگریانە شاعیر کورد دەق و قەسیدەى جوانى بەرهەم هێناوە، کە هیچ کەسێکى ئاشنا بە شیعر و ویژدانى مرۆڤایەتى ناتوانێ سەرنجى نەداتێ و دان بەو ڕاستیەدا نەنێت کە داهێنانە، بێ گومان لە خۆرهەڵاتى کوردستانیشدا، دەیان شاعیرى گەورە و باش هەڵکەوتوون کە خاوەنى قەسیدەى جوان و شیعرى هاوچەرخ و گەورەن، بەڵام وەکوو باسم کرد، ڕەنگە زۆر فاکتەر هەبن، ڕێگەیان نەداوە ئەو هەقيقەتە وەکوو خۆى بەيان بكرێت، ئەگەر چى شیعر وەکوو دڵۆپى ئاو وایە، بە تەنها درزێکى بەسە بۆ شکاندنى تینویەتى خاک، بێ گومان ڕۆژێکیش دێت تینویەتى ئەو شیعرانە بشکێت کە بێ هەناسە جێ ماون، ئەم هەوڵەى ئێمەش دەیەوێت، دەرچەیەکى بچووک بێت بۆ ناساندنى بەشێک لە شیعرى شاعیران و هەوڵەکانیان لە کوردستانى ئێران، کە سەدان دەنگى جدى و شیعرى پڕ بە گەرو هاوارن، بۆیە ئەم كارە، بەشێکى پەیوەستە بە دەرخستنى توانا و قودرەتى ئەوان بە سەر شیعردا کە ڕەنگە مێژوو غەدری لێ کردبن.

حیزبی خەباتكار

لە جەرگەی شۆڕشی ئێرانەوە

لەم گڕوكڵپەی كوردستانەوە

لەبۆ یەكگرتن خۆ تەیاردەكەین

بانگەوازی گشت كرێكار دەكەین

داڕێژین حیزبی خەباتكار!

لە پێشڕەوانی كرێكار!

گەلاوێژ – خەرمانانی (1362)

ئەیلوولی (1983)

* بەشێك لە شيعرەكە.

*دانانی ئەم سرودە دەگەڕێتەوە بۆ پێش پێكهاتنی حیزبی كۆمۆنیستی ئێران. پاش دامەزراندنی ئەو حزبە بە سەر بەندی ئاخری سرودەكە بەو جۆرە گوردرا.

** لە دانانی شیعری ئەم سرودەدا پێشمەرگەی هونەرمەندی كۆمەڵە (كاڵێ)‌ یارمەتی داوم.

(ئەحمەد بازگر) شاعیر لە بارەى (موسلیح شێخ الاسلامى) وەک یەکێک لە دامەزرێنەرانى کۆمەڵە لەگەڵ هاوڕێکانى و دروستکردنى ڕەوتى کۆمەڵە دەڵێت: یەکێک لەم چوار مرۆڤە بوو کە بەردى بناغەى ئەم تەشکیلاتەى دە ساڵ پێش ئەو زەمەنە دانا، ئەو چوار کەسە ( فوئادى مستەفا سوڵتانى، حەمە حسێنى کەریمى، عەبدولڵاى موهتەدى و موسلیح شێخ الاسلامى) بوون، بۆیە بەشدارى بوون لە دانانى بەردى بناغەى ئەم ڕەوتە بە بڕواى من (ڕێبوار) توانى ئەم ڕەوتە بکات بە ئەستێرەیەکى پڕشنگدار، ئەگەر لەو دە ساڵەى کۆتایشدا هیچى نەکرد بێت، لە ئەمڕۆ بە دواوە بە تەماى هیچ کارێکى دیکە نەبێت، هەر بە ئەوەندەى کە کردوویەتى  بوونى وا دیار و بەرچاوە کە لە دڵى مندا بۆ هەمیشە ئینسانێکى زیندو خۆشەویستە، بەڵام کە دێنەوە ناو خەباتەکە بە تایبەت ئەم خەباتەى (10-12) ساڵەى سەرەتاى دواى شۆڕشى خەڵکانى ئێران، دەورانێکى زۆر ئاڵۆزە لە نێو ژیانى ئێمەدا.

(موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار، لە بەشێک لە قسەکانیدا کە لە دیوانى بۆ ئازادى لە ساڵى (2012) ئامادە کراوە دەڵێت: هونەرى ئێمە هونەر و کولتوورى تا ئێستاى ئینسان وەک دەستکەوتێکى مێژوویى چەند هەزار ساڵە وەک پاشەکەوتێکى بە نرخ هەڵدەسەنگێنێت، بەڵام کاتێک کە خۆى شوێنەواریکى نوێى هەیە، کاتێک ئاسۆى ڕزگارى یەک جارى ناسیوە، شوێنى کولتوورى کۆن ناکەوێ، گۆران، حافزى شیرازى، شکسپیر و موزارت بۆ کولتوورى ئێمە گەنجینەى گەورە-گەورەن، بەڵام ئێمە بە شێوە و ئامانجى خۆمان بە کاریان دێنین، ڕەخنە گرتنیشمان هەمیشە بەردەوامە؛ نەوەک هەر لەوان؛ ڕەخنەى داهێنەرانە لە خۆشمان، بەردەوام دەبێت، هەوڵ دەدەین کۆت و زنجیرى کۆن و نوێ لە کولتوورى خۆمان و هونەرى خۆمان داماڵین و ڕێگا بۆ گەشەکردنى هونەر خۆش بکەین، کولتوورى ئێمە بە هەر دوو باڵى زانست و هونەر دەفڕێت بەرەو ئاسۆى ڕزگاری یەک٠جاري هونەر، بەرەو ئاسۆى ئازادي هەموان دەمانهەژێنێت، بۆیە پێویستیمان بە ڕوانگەیەکى زانستي و کۆمۆنیستي تێروتەسەل هەیە، مەبەست لە ڕوانگەى کۆمۆنیستى دینامیزمێکى پێشڕەوە لە کارگەرى هوشیار و ئینسانى داهێنەر کە بە هیچ شتێک کەمتر لە ڕزگارى یەک-جاري لە هەرچى ستەم و چەوساندنەوەیە، بە کەمتر لەمە ڕازى نابێت، ئەم کولتوورە لە بارێکەوە بە قەد مێژوو کۆنە، چونکە میراتگرى ئینسانى تێکۆشەرى پێشڕەوە لە درێژایى مێژوودا، میراتگرى شادى و هەڵپەرکێ و هەست نواندنى ئینسانییە لە سەرەتاى ژینیەوە، هەر هونەرێکى پێشڕەو بەرهەڵست لە هەر وەرچەرخانێکى مێژوویدا، هەتا هەست بزوێنترین سەنفۆنیاکان و تەنانەت شەپۆلى ئەم ئاخرانەى موزیک و هونەر لە دژى کۆیلەیەتى مەینەت و لە ستایشى شادیدا میراتى ئێمەیە.

“ئەنوەر حسێن – بازگر” نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە دەفتەرى دوەمى شیعرەکانى ڕێبوار بە ناوى “سرودى سڵاوى ئازادى” کە لە کۆبەرهەمی “بۆ ئازادى” کۆى بەرهەمەکانى کۆکردۆتەوە دەڵێت:

هەم لە ناونیشانى دیوانى دوەمى ڕێبوار (سرودى سڵاوى ئازادى) و ناونیشانى شیعرەکانیدا، هەست دەکەى بۆ نموونە (سڵاوێک لە ئاشقانى ئازادى، سرودى ئەنتەر ناسیۆناڵ، بڕیارى یەکى ئایار، پێشمەرگەى کۆمەڵە، سرودى ژنانى تێکۆشەر، دەریاى جەماوەر، بۆ ڤیکتۆر خارا و هتد) لە دیوانى دوەمى سرودى سڵاوى ئازادى هەست دەکەى کە ڕێبوار ئایدیا و بیر و بۆچوون و ئایدۆلۆژیا و بیرکردنەوەى شکۆفاوە و بووە بە کەسێکى تەواو ڕادیکاڵ و چەپ و مارکسى، زۆرتر شیعرەکانى ڕەنگدانەوەى فیکر و ئایدۆلۆژیاى خۆیەتى.

“حسێن بەفرین” لە پێشەکییەک لە کۆبەرهەمی “بۆ ئازادى”دا، سەبارەت بە شیعرەکانى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار شاعیرى ناودارى خۆرهەڵاتى کوردستان دەڵێت:

لە ڕاستیدا شیعر خۆى هەر لە سەرەتاوە بۆ ئەوە لە دایکبووە، کە شتێک بڵێ و خەمێک بڕەوێنێتەوە، بە بڕواى من ئەمە ڕاستى شیعرە. کاتێک خەڵکى دەروون نەخۆش هاتوون، بۆ ئەوەى پێچەوانەى بکەنەوە و بە نەخۆشییەکانى خۆیان ناخۆشى بکەن، ئەگینا ڕاستى شیعر لە سەرەتاوە و بۆ ئەوە بووە، شتێک دەربڕێت و خەمێک بە بابدات و مرۆڤ بە ئاگا بێنێتەوە و گەشانەوەک بە ڕوحى بدات، ڕێبواریش لەو ڕۆژگارەدا کە سەنگەر شایەتى مانەوەى مرۆڤ بوو، دژى داگیرکەران، هەروەها کارى لەگەڵ شیعردا دەکرد و بۆ ئەوەش شیعرى دەوت و دەنووسى و کوردستانی پڕ کرد لە هەرا و گوڕیان بە تێکۆشانى خەڵکى کورد دەدا، ئەمە حەقیقەتى ڕێبوار بوو کە من دیم، سرودەکانى (کاک فوئاد، کاک شوانى قارەمان، مام ڕەحمان، ئاسۆى سۆسیالیزم، سڵاو لە پێشمەرگە، پێشمەرگەى کۆمەڵە، زەحمەتکێشان چەکدار بن، حزبى خەبات کار، بڕیارى یەکى ئایار و ژنانى تێکۆشەر)، بوونە بڕبڕەى پشتى شۆڕش و سەنگەرى تێکۆشانیان پڕ دەکرد لە خۆشى و ڕاپەڕین، کاتێک کە ڕێبوار لەو ڕۆژ و مەیدانەدا بوو کەسى تر سێبەریشى لەو ناوە نەبوو، هەر چەند دواتر هەندێک فس فس پاڵەوان پەیدابوون کەوتنە تەپوتۆز کردن، وا باس لە خۆیان دەکەن کە ڕێبوار لە چاو ئەواندا هەر هیچ نییە، بەڵام من وەک شایەتحاڵێکى ئەو ڕۆژگارە سەختانە ئەو خەڵکە سەیرانە بە ئاگا دەهێنمەوە کە دەیانەوێت لە بەرزێتى ڕێبوار کەم بکەنەوە، بە دڵنیاییەوە پێیان دەڵێم، ڕێبوار شاعیرى بەرگرى و شۆڕش و پێشمەرگایەتى بوو، بۆ ئەوە نەهاتبووە ناو شۆڕشەوە تا کۆمەڵە بکاتە پرد و خۆى پێ بگەیەنێتە ئەورووپا، بەڵکوو ئەو لە سەرەتاوە زادەى ناو شۆڕشى خۆى بوو، کارى بۆ سەرکەوتنى شۆڕش دەکرد، سەرکەوتنى کۆمەڵەوە بەلایەوە هەموو شت بوو، تا مرۆڤیش مابێت ناتوانێ لەوە جوان تر بنووسێت وەک ڕێبوار نووسینی و کردنى بە دیارى بۆ مرۆڤایەتى بە گشتى و مرۆڤى کورد بە تایبەتى، (فەریبورز فەخاری) هونەرمەند و ئاواز دانەر، سەبارەت بە بیرەوەرییەکانى خۆى لەگەڵ (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار وەک یەکێک لە بەڕێوبەرانى کۆڕى گەشەپێدانى فەرهەنگ و ئەدەبى کوردى دەڵێت: (موسلیح شێخ الاسلامى) کە ناسناوى ڕێبوارە، لە ساڵەکانى (57-58) لە نزیکەوە ئەیناسیم یەکێکە لە کەسە دیارەکانى بەڕێوبەرانى کۆڕى گەشەپێدانى فەرهەنگ و هونەرى کورد بوو لە سنە پێکەوە کارمان دەکردوو یارمەتى یەکترمان دەدا، ڕێبوار یەکێک لە شاعیرە گەورەکانى کوردستانە کە ئێمە هەموومان شانازى پێوەدەکەین، نەوەک تەنها وەک شاعیر وەک کەسێک کە نەخش و ڕۆڵى زۆر تایبەتى هەبووە لە بەڕێوەبردنى ئەدەبیاتى کارگەرى یاخود لە ناو سرود و گۆرانییەکانى.

بۆ مەرگی تۆ كاك شوان

مەرگ لەبەرچاوتان سووك بوو

ئاسمان بۆتان بچووك بوو

بەڵام ڵاڵ بێ ئاسمان!

بۆشا باڵی تۆی شكان!؟

كاك شوانی قارەمان

پێشەنگی پێشمەرگەكان

كاڵ بوەوە چاوی ڕەشمان

بۆ مەرگی تۆ كاك شوان                    

چۆن فوئاد شەهیدی ژیر

سەرتۆپ بووە و ڕۆشنبیر

كاك شوانی خەباتكار

سەرتۆپێكە بوو كرێكار

كاك شوان شێری سەنگەر

   (3/7/1359)

سێپتەمبەری (1980)

       * ئەمە، بەشێكە لە تێکستی سروودەكە

                                                                                                                            “ئەنوەر حسێن – بازگر” نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە شیعرەکانى ڕێبوار بۆ کەسایەتییە ناودارەکانى ناو کۆمەڵە و کاریگەریى ئەو کارەکتەرە سیاسییانەى لە سەر شیعرەکانى دەڵێت:

یەکەم شیعرى ئەم دیوانە بە شیعرى ئينتەر ناسیۆناڵ دەست پێ دەکات، سرودى هاوپشتى جیهانى چینى کرێکار، ئەوە ماناى ئەوەیە کە ڕێبوار تەواو بۆتە کەسێکى مارکسیست و چەپ کارگەرى تەواو لە سەر شیعرەکانى بە تەواوى داناوە، دوا جار شیعرى بڕیارى یەکى ئایار، پێشمەرگەى کۆمەڵە، هەر لەو دیوانەیە، سرودى (ژنانى تێکۆشەر) هەیە، دیسان هەر لەو دیوانەیە گەڕاوەتەوە سەر کەسایەتییە تێکۆشەرە سیاسییەکانى ناو کۆمەڵە، بۆ نموونە (کاک فوئاد، کاک شوان، سرودى بۆ مەرگى کاک شوان، مام ڕەحمان و ئاسۆى سۆسیالیزم)، ئەم شیعرانە ئەوەمان پێ دەڵێ، کە بیر و بۆچوونى ڕێبوار، ئەگەر چى تەواو بەرەو چەپ و مارکسیست و ئەیدیالیزم چووە، تەواو شیعرەکانى ڕەنگدانەوەى ئایدۆلۆژیاکەتى، بەڵام لە هەمان کاتدا هێشتا هەر خەیاڵێکى لە ناو کۆمەڵە هەیە وەکوو هێزێکى سیاسى، لە کەسایەتى و کارەکتەرەکانى، بۆ نموونە سرودى (کاک شوان، کاک فوئاد و مام ڕەحمان)، ئەمانە بریتین لە کارەکتەرە سیاسییەکانى ناو کۆمەڵە، کۆمەڵە وەکوو هێزێکى چەپ و مارکسى وەکوو هێزێک کە نوێنەرایەتى چینى کرێکاریى و ڕەنجەدەران دەکات، بۆ نموونە لەم دیوانى دوەمەدا، لە دیوانى “سرودی سڵاوی ئازادى”، لەم دیوانەدا شیعرێک کە زۆر باوە لە کۆمەڵگاى کوردستان، سڵاو لە پێشمەرگەیە، کە بەڕاستى لەو چاوپێکەوتنەى کە ئێمە کردومانە لەگەڵى ڕوون نییە، بەڵام دوا جار لە دانیشتنێکدا لە ماڵى خۆیان من لێم پرسى وتى ئەو شیعرە هەندێک لە کۆپلەکانى (هى چاوە)ى برامە، مەبەستى (فاتیح شێخ الاسلامى)، دەبێت ئاماژە بەوە بکەین کە براى (فاتیح شێخ الاسلامى-چاوە) سەرۆکى دەفتەرى سیاسیى پێشووى حزبى کۆمەنیستى کرێکاریى ئێران – حیکمەتیست، براى ڕێبوارە، وتى؛ ئەو شیعرە كۆپلەيەك لە کۆپلەکانى هى چاوەى برامە.

“موسلیح شێخ الاسلامى” ناسراو بە ڕێبوار لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئەنوەر حسێن کە لە دیوانی (بۆ ئازادى) ئامادە کراوە دەڵێت:

لە سەرەتاى ساڵى (1980)، (سرودى سڵاوى ئازادى، دەنگ هەڵبڕە، چەند لاپەڕەیەک لە دەفتەرى بەرباخەڵ) و کۆمەڵێک داستانى کورتى فارسى و هەندێک وەرگێڕان بۆ کوردى و فارسى لە پاڵ خەباتى چڕوپڕ لە کۆمەڵەى شاخدا و لە پاڵ نووسینى وتار و شعر و داستانى کوردى ئاسۆى شۆڕش بۆ ڕادیۆ  و ڕۆژنامەکانى حزبى کۆمۆنیستى ئێران و  کۆمەڵەدا، چەند بابەت و بەرهەمێکن کە شایەنى باسن لە کۆتایى ساڵی (1980)، هێرشى ئیمپریالیستى ئەمەریکا، بووە هۆى بوژاندنەوەى زیاترى کۆنە پەرستى لە ناوچەکەدا و بە هۆى ئەمەشەوە ڕێگاى خەباتمان تەنگە-بەر بوو،

ساڵى (1991) وەک پەنابەر چوومە سوید و ئێستاش لێرە درێژە بە چالاکییەکانم دەدەم. ئەوەى بۆ ئەدەب و هونەر دەگەڕێتەوە بەشدارى کردنە لە دەرهێنان و نووسین بۆ گۆڤارى هانا و چاپێکى تازەى دەفتەرى ڕۆژانەم.

بۆ بەڕێوەچوونى ژیان، وەک مامۆستاى ماتماتیک و زانست لە قوتابخانەکانى سوید کارم کردوە، لە زانکۆکانى سویدیش، خوێندنی باڵام تەواو کرد بۆ هەڵپێکانی ئەوەی لە زانکۆی تاران وەک خویندنی باڵای ئابووري خوێندبووم،

لەگەڵ هاوسەر و هاوخەباتم “فەوزییە” کە ئەویش هەر خەریکى ئیشی وانەی ماتماتیک و زانستە لە مەدرەسەکانی شارى یۆتۆبوری سوید، لەم شارە دەژیم، سێ منداڵمان هەیە کە هەر یەکەیان لە ماڵى خۆیاندان.

“ئەحمەد بازگر” شاعیر، سەبارەت بە شیعرەکانى ڕێبوار و سرودەکانى هەروەها تێکۆشانى ڕێبوار لە ناساندنى کۆمەڵە لە ڕێگاى شیعر و سرودەکانییەوە دەڵێت: “ڕێبوار” وەک شاعیرێک لەم دەورەدا زۆر دیارە، چەند شتێک “ڕێبوار” جیا دەکاتەوە یان دەیخاتە پێشەوەى شاعیران، ئەگەر ڕێبوار لە سەرجەمى سرودەکانى کۆمەڵە یان سرودەکانى چەپى کوردستان بسڕینەوە، بەتایبەت بۆ شیعرەکانى کە بۆ کرێکار و زەحمەتکێشى کوردستان  وتویەتی، ئەگەر ئەو شیعرانە لاببەین، زیاتر لە (%75)ی ئەم تاریخە دەکەوێتە لاوە، واتا ئەو بە تەنها بە قەد هەموو ئێمە کارى کردوە. بە تایبەت ئەم دەورەییەى کە خەباتى چەکدارى لە برەوێکى زۆر گەرموگوڕدا بوو، زۆر گرینگى هەبوو، بە داخەوە زۆرمان لە دەستدا گیان بەخشێکى زۆرى هەیە ئەم خەباتە، بەڵام سرودەکانى ڕێبوار کەوتنە سەر زمانى خەڵک، زمانى پێشمەرگە دەگوترانەوە، ئەو لە پێش هەموو ئێمەشدا دەستى پێ کرد، تەمەنى ڕێبوار لە ئێمە گەورەتر بوو، هەر بۆیە ئەو زووتر دەستیپێکرد بوو دەستى بە داڕشتنى فیکرى و شیعرى بکات و بووە هۆى ئەوەى لەو مەیدانەدا دیار بێت، بۆیە ئەم بەشەى شیعر بووە سرودى وتراو بە دەنگى هونەرمەندانى ئەو سەردەمە کە لەگەڵ ئەم ڕەوتە بوون، بە تایبەت، (کاڵێ ئاتەشى، نەجمەدین غوڵامى، ناسرى ڕەزازى و ژمارەیەکى ترى هونەرمەند) کە ئەم سرودانەیان وتون، کەسێکى گیان بەختکردوو وەکوو، (جمالى موفتى)، زۆر کەسى دیکە کە ناوى هەمویان لەبیر نییە، ڕێبوار لەوبارەیەوە  گرینگیەکى زۆرى هەیە، ڕێبوار یەکەم شاعیرى کوردە کە سرودى ئەنتەر ناسیۆناڵی کرد بە کوردى، ئەم سرودە یەکەم جار بە دەنگى (ناسرى ڕەزازى) وترا دواتریش خەڵکى دیکە دووبارەى کردەوە، ڕیبوار وەکوو کەس، لە نزیکەوە کەسێکى زۆر قسە خۆشە، لەو ساڵانەدا زۆر جار شەڕمان بووە بەیەکەوە، بەڵام هیچ کات دڵمان لە یەکتر نەئێشاوە، هەمیشە بۆم کەسێکى بەڕێز و خۆشەویست بووە، لە شوێنێکدا کە پێکەوە دائەنیشتین چ لە باسى سیاسى چ لە باسى دیکە، تەنها یادگارى خۆش و پڕ پێکەنینم لە پێکەوەبوونى خۆم و ئەودا هەیە جارى وا هەیە، لە پێوەندى تەلەفونیدا شەڕمانکردوە هیچ کاتێک هەستم نەکردوە کە ڕق و قین لە قسەکانیدا هەیە، هەر بۆیە بە عیشقەوە ڕەخنەکانیشم وەرگرتوە، کەسێکى ڕوح سوکە، لە کاتێکدا کە خۆى دامەزرێنەرى کۆمەڵەیە ئەم ڕەوتە بەشێکى قەرزداری ئەوە، من زۆر لەگەڵ ئەو بۆچوونە نیم کە ئەگەر ئەوانیش نەبونایە واتا ئەو چوار هاوڕێیەى کە ناوم هێنان ئەم ڕەوتە هەر دروست دەبوو، هەر بۆیە ئەم کەسانە بوون ئەم کارەیان کردوە، هەر بۆیە لە مێژوودا ئەمانە ڕێزێکى زۆر گەورەیان هەیە، ڕێبوار لەو شاعیرانەیە کە زۆر پڕ بەرهەمە، هیچ کات کەمى نەهێناوە لە نووسین خاڵێکى گرینگ کە بە بۆچوونى من زۆر گرینگە، ئەوەیە کە ڕێبوار زۆر دەخوێنێتەوە، هیچ کاتێک پێى وا نەبووە پێویستى بەوە نییە شتى تر بزانێت یان بخوێنێتەوە، ئەمە ڕێزێکى گەورە دەدات بە ڕێبوار لە لاى من.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) لە دیوانى (بۆ ئازادى) کە کۆى بەرهەمە شیعرەکانى (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبواری تێدا کۆ کردۆتەوە، لە پرسیارێکدا دەڵێت:

-چۆن دەڕوانیتە شیعرى ئەنتەر ناسیۆناڵ؟، کە تۆ بە دەستکەوتى هونەرى كۆمونەى پاریس ناوت بردوە، لە نووسینى (یۆژن پۆتییە)ى، شاعیرى فەرەنسییە و یەکەم جار تۆ بۆ کوردیت وەرگێڕاوە؟

“موسلیح شێخ الاسلامى” لە وەڵامى ئەم پرسیارەى (ئەنوەر حسێن – بازگر) دا، دەڵێت:

-یەکێک لە کارە گەشەکانى هونەرى جیهاني ئێمەیە کە کاریگەرییەکى زۆرى لە سەر خەباتى کرێکاري-کۆمۆنیستى هەبووە، پەیامى یەکسانى مرۆڤ و ڕزگارى یەک-جاري لە ستەم و لە چەوسانەوە و لە خورافە و نەزانى بە شێوەیەکى کورت وەها گونجاندوە کە ئێستاش پاش نزیکەى سەدە و نیوێک، هەر جوانە و هەستى جیلە تازەکانیش دەبزوێنێت.

“ئەنتەرناسیۆنال”

هەستن! ئەی هۆزی بەش مەینەتان!

دیلانی برسیەتی دنیا!

لە تەنوورەی بیروباوەڕمان،

قرمژنی تریشقە راسا

تەنوورەی ئاخرینە هەستن

با هەڵیپێچین دەورەی كۆن

ڕابین و ژێرەوژووركەین جیهان،

ئێمەی “هیچ” بین بە “گشت”، ئەی كۆیلان!

ئاخرین شەڕە شەڕی سەروماڵ

با یەكگرتووبین هەڤاڵان

بە ئەنترناسیۆنال

ڕزگار دەبێ ئینسان

دەسەڵاتداران ڕزگارمان ناكەن

نەشا، نە شێخ، نە ئاسمان

با خۆمان بۆ ڕزگاری ڕابین

ئەی خێڵی بەرهەمهێنەران

ڕزگاری گشتی بێ و ڕەهاكەین

گیان لە بەند و ماڵ لە تاڵان

خۆمان ئاگر خۆشكەین و بوكتین

بە گەرما و گەرمی ئاسنمان

ئاخرین شەڕە، شەڕی سەر و ماڵ

با یەكگرتووبین هەڤاڵان

بە ئەنتەرناسیۆنال

ڕزگار دەبێ ئینسان                   

ئێمەین كرێكاران و وەرزێران

كۆمەڵی مەزنی زەحمەتكێش

هەر بە ئێمە دەبڕێ‌ جیهان

تاكەی بۆ تەوەزەلی خوێنڕێژ؟!

بەڵام ئەمڕۆ و سبەی، ئەی هەڤاڵان

هەر كە فەوتان قەل و داڵان

هەتاوی گەش هەتا هەتایە

تیشك داوێژێ‌ بۆ ئینسان

 ئاخرین شەڕە، شەڕی سەر و ماڵ

با یەكگرتووبین هەڤاڵان

بە ئەنتەرناسیۆنال

ڕزگار دەبێ ئینسان

   ڕێبەندانی (1359)

 شوباتی (1981)

(عەبدولڵا موهتەدى)، سکرتێرى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕى زەحمەتکێشانى کوردستانى ئێران، لە کتێبى پێج ساڵ لەگەڵ (عەبدولڵا موهتەدى)، سەبارەت بە (ڕێبوار) و چۆنیەتى دامەزراندنى (کۆمەڵە) دەڵێت:

-ئێمە ئەو سەردەمە لە ڕێکخراوێکدا بوین بە ناوى ڕێکخراوى کۆمەڵە، (ڕێکخراوێک کە دواتر ناومان لێ نا کۆمەڵە) ئێمە لە ناوەندى ئەو کۆمەڵەیەدا ئەو بڕیارەماندا، (عەبدولڵا موهتەدى) دەڵێت:

_ناوەندەکە لە سەرەتاوە چوار کەس بووین، کە بریتیبوون،: لە (فوئادى مستەفا سوڵتانى، حەمە حسێن کەریمى، موسلیح شێخ الاسلامى و من).

(ئەنوەر حسێن – بازگر)، لە پرسیارێکى دیکەدا لە دیوانی بۆ ئازادى لە (موسلیح شێخ الاسلامى) دەپرسێت:

شیعرى سەد ساڵە سەد ئەیار کە بۆ ئایارى (1986) نووسیوتە، یەکێکە لە شیعرە گەورەکانى تۆیە و بە شیعرێکى کرێکاریى کوردى ناسراوە، چۆن ئەم شیعرە لە دایکبووە؟

ڕێبوار لە وەڵامى ئەم پرسیارەدا دەڵێت:

-ئەم شیعرەش لە گەرما و گەرمى گەشەکردنى خەباتى کرێکاریى لە ئێران و لە کوردستان لە پێناوى ئەوەدا کە سەرەتاى مانگى مەى وەک ڕۆژى جیهانى کرێکار ببێتە سوننەت و ترادیشین لە وڵاتدا، لە بیرمە سرودەکانى ئێمە بە تایبەت ئەم سروودەی “کرێکارانى جیهان یەک-گرن”، کەوتە سەر زارى جەماوەر و بەڕێوەبردنى یەکى ئایار لە شارەکان ساڵ بە ساڵ گەرم و گەشتر دەبوو.

                                                                 “بڕیاری یەكی ئایار”     

پونگی خوارد مونجی دەریای كرێكار

دژی سەرمایە ئەوەڵی ئایار

سوور بوو بە خوێنمان شەقامی شاران

شەقیبرد قەڵای سەرمایەداران

زنجیری كۆنی هەزاران ساڵە

دەپچڕێ و جادوو حوكمی بەتاڵە

كرێكارم!

هاتوومە مەیدان

ئەڵێم، هەركارە ئینسانی خوڵقان

سەد ساڵە ئەڵێم،

ئەمە بڕیارە!

بڕیاری ڕۆژی یەكی ئایارە

كرێكارانی جیهان یەكگرن!

چەرخی چارەنووس لە دەست خۆگرن!

بەرهەمهێنەری بژێوی ئینسان

پڕۆلیتاریام چینی شۆڕش – وان

سەد ساڵە سەد جار كەوتم و هەستام

دیسان قایمتر هەستام و وەستام

شۆڕشی مەزنی ئۆكتۆبەری خوێنین

شۆڕشی من بوو ڕێبازی لینین

كرێكارم!

هاتوومە مەیدان                             

   ئەڵێم، هەركارە ئینسانی خوڵقان

سەد ساڵە ئەڵێم،

ئەمە بڕیارە!

بڕیاری ڕۆژی یەكی ئایارە

كرێكارانی جیهان یەكگرن!

چەرخی چارەنووس لەدەس خۆگرن!

تەنوورەی ئاخر هەستاوە هەستین

چی دوژمنانی كۆنەپەرستین

پشتم بەرمەدەن دەست دەنە دەستم

بەرەو سۆسیالیزم لووزە و ئەبەستم

سنوور نامگرێ لە سەر ئەم ئەرزە

سەرمایەداری دێنمە لەرزە!

خەباتی شێلگیر كارخانەو مەزرا

لە ژێر ڕابەری پێشەنگی خۆما

ڕێ دەخەم چەرخی دەوڵەت دەشكێنم

دەوڵەتی تازەی كرێكار دێنم

هەموو ساڵێكیش ئەوەڵی ئایار

هەڵیدەبژێرم گشت دەسكەوتی پار

ساڵ بە ساڵ زەینم ڕۆشنتر ئەكەم

لە بۆ ڕابەری خۆم حازر ئەكەم

كرێكارم!

هاتوومە مەیدان

ئەڵێم، هەركارە ئینسانی خوڵقان

سەد ساڵە ئەڵێم،

ئەمە بڕیارە!

بڕیاری ڕۆژی یەكی ئایارە

كرێكارانی جیهان یەكگرن!

چەرخی چارەنووس لەدەس خۆگرن!              

ئەمپریالیست و فرسەت پەرستان

كە پێیان وایە مێژوویان وەستان

بلەرزن! گەشە و ڕووناكە ئاسۆ

یەكدەگرین لە دەور ئاڵای سووری خۆ

بە لافاوی سوور هەر وەك بەهاران

جیهان دەكەینە جەژنی هەژاران  

كرێكارم!

هاتوومە مەیدان

ئەڵێم، هەركارە ئینسانی خوڵقان

سەد ساڵە ئەڵێم،

ئەمە بڕیارە!

بڕیاری ڕۆژی یەكی ئایارە

كرێكارانی جیهان یەكگرن!

چەرخی چارەنووس لەدەس خۆگرن!                                 

یەكی ئایاری (1981)

 (11)ی گوڵانی (1360)                                 

(فەریبورز فەخاری)، هونەرمەند و ئاواز دانەر، سەبارەت بە شیعر و سرودەکانى ڕێبوار و کاریگەریى شیعرەکانى لە شۆڕشى کوردستان دەڵێت:

-ڕێبوار تەواو هەستى پاکى شۆڕشگێرانەى خۆى توانى لە قاڵبى وشەکاندا ئەدا بکات و لە شۆڕشدا ڕەنگبداتەوە، بەڕاستى شۆڕشى خۆرهەڵات لە ناو کوردستاندا بێ ڕێبوار هیچ نەبوو، زۆر لە بۆشاییەکانى شۆڕشى بە شیعرەکانى و سرودەکانى خۆى پڕکردبۆوە، ڕێبوار شیعرى (کاک فوئادى) دانا کە بە دەنگى (نەجمەدینى غوڵامى) لە تەواوى سنوورەکانى کوردستان چووە دەرەوە، بوو بە سرودێکى زۆر گرینگ و گەورە بۆ خەڵک، دەتوانم بڵێم ئەم سرودە لە دانە بە دانەى ماڵەکان ئەم سرودە دەوترا، خەڵک ئەمە بوو بەشێک لە ژیانى، تەنها سرودى کاک فوئاد نا بەڵکوو (سرودى دوى ڕێبەندان، من ئەو کەسەم هەموو ڕۆژێک ژیانی ئەمڕۆم ئەفرۆشم بۆ کڕینی نانی سبەى)، ئەمانە کارێک بوون کە ئێمە لە چوارچێوەى گروپى مۆسیقای بانگەوازا کارمان لە سەر دەکردن؛ هەر چەند توانایى دارایمان زۆر کەم بوو، بەدەستى بەتاڵ ئەم کارانەمان دەکرد، بەڵام وشە و نووسینەکان و شیعرەکانى ڕێبوار کە لە قاڵبى شیعردا ئەیدا بە ئێمە، هەستێکى تایبەتي دەدا بۆ کارکردن.

(ئیبراهیمى عەلیزادە)، سکرتێرى کۆمەڵە ڕێکخراوى کوردستانى حزبى کۆمۆنستى ئێران لە کتێبى سێ ساڵ لەگەڵ (ئیبراهیمى عەلیزادە) دا سەبارەت بە دامەزراندنى کۆمەڵە و ئەو کەسانەى کە بەشدار بوون لە دامەزراندنى کۆمەڵە دەڵێت:

-کۆتایى ساڵەکانى دەى (70)ى زایینى سەردەمێکە کە زانکۆکانى ئێران ببوونە ناوەندێکى چالاکیى قسەوباس و دیالۆگى سیاسى. لە ناو کۆڕ و کۆمەڵى خوێندکاراندا مەیل و بۆچوونى سیاسى و جۆراوجۆر خەریکبوو فۆڕمی دەگرت، ئەم باس و گفتوگۆیانە لە ناو خوێنکارانێکدا کە بیرى چەپ و غەیرە ئایینیان هەبوو، لە لایەکەوە لە ژێر کاریگەریى ئەزموونى خەباتى دژى دیکتاتۆرى لە ناوخۆى وڵاتدا بوو، لە لایەکى دیکەشەوە پێوەندى هەبوو بە کێشەکانى ناو بەرەى چەپ لە ئاستى جیهاندا. لە گەرمەى ئەو باس و گفتوگۆیانەدا ژمارەیەک لە خوێندکارانى زانکۆى تاران بە بیرى ڕێکخستنى خەباتى چینایەتى و ئامانجى سۆسیالیزم یەک دەگرنەوە و ڕێکخراوێک کە دوا جار ناوى کۆمەڵەى لە سەر دانرا پێک دەهێنن، ئەو کەسانەى کە دەتوانین وەکوو دامەزرێنەرانى سەرەتاى کۆمەڵە ناونیان لێ بنێن، بریتین لە (فوئاد موستەفا سوڵتانى، موحەمەد حسێن کەریمى، عەبدولڵا موهتەدى، موسلیح شێخ الاسلامى، سدیق کەمانگر، ساعید وەتەن دوست، ئیرەج فەرزاد، شوعەیب زەکەریایى، فاتیحى شێخ الاسلامى، یەدەى بیگلەرى، حسێن موراد بەیگى).

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس لە پرسیارێکیدا کە لە دیوانى (بۆ ئازادى) لە چاو پێکەوتنێکیدا لەگەڵ (موسلیح شێخ الاسلامى) ئامادەى کردوە دەپرسێت:

-ساڵى  (1984) کە دیوانى شیعرى (سرودى سڵاوى ئازادی)ت بڵاوکردەوە، مەبەستت چی بوو کە وتت ئەم شعرانە کردەى ئەم شۆڕشەیە؟

“موسلیح شێخ الاسلامى” لە وەڵامى ئەم پرسیارەدا دەڵێت:

-ئەم پرسیارەش خۆى کۆمەڵە پرسیارێکە، مەبەست لە شۆڕش تا نەڵێى شۆڕشى کێ و بۆچى؟ ناڕۆشنە من، خۆم بە شاعیرێکى بزووتنەوەى کۆمۆنیستى و کرێکاري دەزانم، ئەم دیوانەش بە هەڵبژاردەیەک لە سرودەکانم دەست پێ دەکات و پاشان شعر و هۆنراوەکانى ئەو کات کە لە ڕادیۆکانى دەنگى شۆڕشى ئێرانەوە ئەو کات بڵاودەبۆوە، لەم دیوانەدا بڵاومکردونەتەوە.

بەشى سێیەم:

سەبارەت بە شیعر و سرود و بەرهەمەکانی شاعیرى ناودارى خۆرهەڵاتى کوردستان (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار و شیکردنەوە شیعر و سرودەکانى دەفتەرى دوەمى شیعرەکانى ڕێبوار بە ناوى (سرودى سڵاوى ئازادى)، کە لە دیوانی (بۆ ئازادى) کە (ئەنوەر حسێن – بازگر) کۆى بەرهەمە شیعرەکانى ڕێبواری کۆکردۆتەوە  بە وردی سەرنجی خستۆتە سەر شیعرەکانی. یەکەم شیعرى ئەم دەفتەرە بە ناوى (سرودى ئەنتەر ناسیۆناڵە)، کە لە لایەن (موسلیح شێخ الاسلامى) لە (1359)ی هەتاوى بەرانبەر بە ساڵى (1981)ی زایینى، بۆ سەر زمانى کوردى وەرگێڕاوەتەوە، کە شیعرى یەکێک لە کۆمۆنارەکان و هەروەها شاعیر و شۆڕشگێڕى فەرەنساوى (یۆژین پۆتییە)یە و خۆی شیعرێکى پڕۆلیتارییە وەکوو بەرهەمێکی کۆمۆنى پاریسە چونکو شاعیرەکەی “یۆژین پۆتییە” بووە کە یەکێک بوو لە ئەندامانى کۆمۆنى پاریس لە ساڵى (1871) ،

ڕێبوار، سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت:

-سەبارەت بە سرودى ئەنتەر ناسیۆناڵ و وەرگێڕانە کوردییەکەى دەبێ بڵێم، لە یادمە ئەو سەردەمە هێشتا بۆکان بە دەستمانەوە مابوو، کەسانێکى زۆر لە حیزبەکان و ڕێکخراوى چەپ و کۆمۆنیستى ئێرانى لەوێ بوون، هاوڕێیەک بوو بە ناوى هاوڕێ “خەجۆ” لایەنگری پ ک ک و خویندکاری زانکۆکانی چیکۆسلۆفاکیا کە گەلێک حەزى لە بابەتەکە دەکرد کە ئەم سرودە بە کوردى دەبێت وەرگێڕدرێت، وەرگێڕاوە فارسییەکەم بە دڵ نەبوو. بۆ ئەوەی ئەمیش وای بەسەر نەیەت، پەنام بردە بەر ئەسلە فەرەنسیەکەی ئەم سروودە و وەرگێڕاوی ئینگلیزى و عەرەبى و فارسىشم لەبەرچاو گرت، یەکێکیتر لە هاوڕێیانیش کە زمانی فەڕەنسی باش دەزانی یارمەتى داین، دواتر ئەو سرودە هاتە بەرهەم، کاتێک تێکستەکەى دروست بوو، ئەوەندە کەوتە بەر دڵان و لە گەلێک کۆڕى کۆمەڵى گەنجاندا خوێنرا. هونەرمەندی نەمر، جەمال موفتیش کە ئەوکات لە بۆکان بوو، بە دەنگە زۆڵاڵەکەی گیانێکی تازەی بەبەرداکرد و دواتریش لە ڕادیۆى کۆمەڵەوە بڵاوکرایەوە، بەمجۆرە، بوو بەو سرودەى کە ئەیبینن و ئەیبیستن کە بەڕای من سرودێکی سەرکەوتوو بوو، هەروەها تێکستە فارسییەکەشم لە سەر هەمان ئاواز و میلۆدی داڕشتەوە، تێکستە فارسییەکەشى، هاوڕێیەکی دەنگخۆش و هونەرمەند بە ناوى “فاتیمە محەمەدی” گیانی ئاوازی بەبەردا کرد و سرودی ئەنتەرناسیۆناڵى فارسي لێ بەرهەم هێنا کە لە رادیؤی حیزبی کۆمۆنیستی ئێرانەوە بڵاوبووەوە، ئەمە باسى بەرهەمهێنانى سرودى ئەنتەر ناسیۆناڵ کە شیعرێکى یۆژین پۆتییەیە و بۆ کۆمۆنى پاریسی داناوە، ساڵی 1871، بوو بە یادگارێکیش لە کۆمۆنى پاریس و یۆژین پۆتییە، وەک شاعیرێکى پڕۆلیتێرى.

 ئەنوەر حسێن- بازگر، نووسەر و ڕۆژنامەنووس، کە دیوانى بۆ ئازادى کۆى بەرهە شیعرەکوردیەکانى موسلیح شێخ الاسلامى کۆکردۆتەوە، لە پرسیارێکدا دەڵێت: -چۆن دەڕوانیتە شیعرى (ئەنتەر ناسیۆناڵ)، کە تۆ بەدەستکەوتى هونەرى کۆمۆنی پاریس ناوت بردوە و لە نووسینى (یۆژین پۆتییە) شاعیرى فەرەنسییە و یەکەم جار تۆ بۆ کوردیت وەرگێڕا؟،

(موسلیح شێخ الاسلامى) دەڵێت: یەکێک لە کارە گەشەکانى هونەرى جیهانى ئێمەیە، کاریگەرییەکى زۆرى لە سەر خەباتى کرێکاریى کۆمۆنیستى بووە، پەیامى یەکسانى مرۆڤ و ڕزگارى یەک جارى لە ستەم و لە چەوساندنەوە و لە خورافە و نەزانى بە شێوەیەکى کورت وەها گونجاندوە، کە ئێستاش پاش نزیکەى سەدە و نیوێک هەر جوانە و هەستى جیلە تازەکانیش دەبزوێنێت.

سەبارەت بە سرودى (پێشمەرگەى کۆمەڵە وەک پۆڵان)، کە (موسلیح شێخ الاسلامى) لە (31)ی جۆزەردانى (1360)ی هەتاوى واتە (21)ى جون (1981)ی زاینیی نووسیویەتى، پێشمەرگەى کۆمەڵە وەک لەشکرێکى ئەرتەشى سوورى کرێکار ناو دەبات، وەک چۆن لە ناوەڕۆکى شیعرەکەشى ئاماژەى پێ داوە، (موسلیح شێخ الاسلامى) سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت: ئەو کاتە پێشمەرگەى کۆمەڵە وەکوو بەشێک لە هێزى چەکدارى بزووتنەوەى کرێکاریی کۆمۆنیستى نیشان دەردەکەوت، ئەمە بیرۆکەی (30-35) ساڵ پێش ئێستایە، لەم سەردەمە گۆڕانکاری زۆر ڕویداوە، بەڵام بنچینەى فیکرەکەى ئەوە بوو کە پێشمەرگەى کۆمەڵە لەشکرێکى هێزى ئەرتەشى سوورى کرێکارانە.

پێشمەرگەی كۆمەڵە

ئاگری شۆڕش

دوژمنی ترسان

هێرشی هێنا

سەر كوردستان

لە قوڵایی دڵی

زەحمەتكێشان ڕا

هەڵیانكرد ئاڵا

هەستان ڕاسان

پێشمەرگەی كۆمەڵە وەك پۆڵان

لەشكرێكی ئەرتەشی سووری كرێكاران

ڕێبواری ڕێبازی

یەكگرتن تێكۆشان

بۆ ڕزگاری گشتی

كرێكاران

دژی ئەمپریالیزم

بۆ ئازادی ئێران

بۆ مافی چارەنووس

بۆ میللەتان

پێشمەرگەی كۆمەڵە وەك پۆڵان

لەشكرێكی ئەرتەشی سووری كرێكاران

هۆ زەحمەتكێشی كورد

كۆوەبن لە دەوری

پێشەنگی كرێكارانی

كوردستان

هەر چینی كرێكارە

نیزامێكی نوێ

دەتوانی پێكبێنی

بۆ گشت جیهان

پێشمەرگەی كۆمەڵە وەك پۆڵان

لەشكرێكی ئەرتەشی سووری كرێكاران

وەك ئاگر بەردەبن

لە گیانی دوژمنان

ئەرتەشی خوێنمژان

تێكدەشكێنن

تا ڕۆژی ڕاپەڕین

پێكبێ هێزی تەیار

حوكمی سەرمایەدار

بڕوخێنن

پێشمەرگەی كۆمەڵە وەك پۆڵان

لەشكرێكی ئەرتەشی سووری كرێكاران

تێكدەشكێنێ ستەم

شۆڕشی دیموكراتیك

ڕێگای بۆخۆش دەكا

بۆ سۆسیالیزم

بێ وەستان، بە یەك جاری

بۆ پێشەوە، بێباك

تا لوتكەی ڕزگاری

تا سۆسیالیزم

پێشمەرگەی كۆمەڵە وەك پۆڵان

لەشكرێكی ئەرتەشی سووری كرێكاران

 (31)ی جۆزەردانی (1360)          

 (21)ژوئن- حوزەیرانی (1981)

(ئەنوەر حسێن – بازگر)، نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە شیعرى (پێشمەرگەى کۆمەڵە) دەڵێت: وتنى ئەم شیعرە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاکانى شۆڕشى کۆمەڵە و ڕاگەیاندنى کۆمەڵە وەکوو هێزێکى چەپ و شۆڕشگێڕ، ڕێبوار شیعرێکى هەیە بۆ پێشمەرگەى کۆمەڵە، کە بە بۆچوونى من ئەو شیعرە لە سەرەتاکانى دروستبوون یان خۆ ڕاگەیاندنى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕى زەحمەتکێشانى کوردستانى ئێران بووە، ئەم شیعرە لە ساڵى (1981) نووسراوە، دواجاریش کراوەتە سرود و کاریگەریى زۆرى داناوە.

سرودى (ژنانى تێکۆشەر) کە پێشکەشکراوە بە یەکەم دەستەى ژنانى پێشمەرگە لە تەشکیلاتى کۆمەڵە لە لایەن ڕێبوارەوە، لە خەزەڵوەری (1362)ی هەتاوى بەرانبەر بە ئۆکتۆبەرى (1983)ی زاینیی، نووسراوە و لە لایەن کۆڕى مۆسیقاى بانگەوازەوە میلۆدییەکەى بۆ دانراوە و لە لایەن یەکەمین دەستەى ژنانى پێشمەرگە خوێنراوەتەوە، لەم شیعرەدا کە (فەوزییە نەسرەت پوور)، وەک یەکەم گروپى ژنانى پێشمەرگە و هەروەها هاوسەرى (موسلیح شێخ الاسلامى) ئاماژەى پێ دەکات، ژنان ڕۆڵێکى گرینگیان بووە، لە ساحەی کۆمەڵایەتى و چەکدارى وەک نیوەى کۆمەڵ و خەبات بۆ ئازادى و بەرابەرى. فەوزییە نەسرەت پوور، سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت:شیعرى ئەم سرودە لە لایەن (ڕێبوارە)وە، بە بۆنەى چەکدار بوونى یەکەمین دەستە پێشمەرگەى ژن لە تەشکیلاتى کۆمەڵە دانرا و کۆڕى موسیقاى بانگەوازیش مێلۆدی یەکێک لە سەمفۆنیاکانی بێتهۆڤێنی بۆ دانا.  ئێمە وەکوو یەکەمین دەستەى پێشمەرگەى ژن کە (12) کەس بووین بە شێوەى کۆڕ پێشکەشمان کرد، کە چەکدار بوونى ژنان دەسکەوتێکى خودى ژنانى تەشکیلاتى کۆمەڵە بوو، بە باس و گفتوگۆ تەنانەت ناکۆکی لەگەڵ ڕابەرى کۆمەڵە بە ئەنجام گەییشت، دواتریش بوو بە بڕیار و تەواوى هاوڕێیان لە شوێنەکانى تر چەکدار کران، گرینگیەکى ترى چەکدار بوونى ژنان ئەوە بوو کە ژنانیش وەک ئەوەی لە سرودەکەشدا هاتووە، وەکوو نیوەى کۆمەڵ دەتوانن لە هەموو بەشەکانی ڕێکخستندا بە تایبەت لە ڕووی کۆمەڵایەتی، بەشدار بن و شان بە شانى پیاوان بۆ ئازادى خەبات بکەن.

“سرودی ژنانی تێكۆشەر”

 شۆڕشە هەستن، ڕاپەڕینە

ئەی ژنانی گشت وڵات

شان بە شانی پیاوان هەستن!

بێنە ناو ڕیزی خەبات!

ئێمەین كە نیوەی كۆمەڵین

وێنەی باڵێكی مەلین

لە كار و شۆڕش سڵ ناكەین

ژنانی تێكۆشەرین

لەڕێی سامدار و پڕ خەتەر

نەترسین و كۆڵنەدەر

لەچی مەیدانا حازرین

كارخانەو مەزراو سەنگەر      

كۆیلەتی ژن، ژێردەستەیی،

چەوسانەوە و هەژاری،

بە یەك نیزامەوە بەندە

حوكمی سەرمایەداری

ئەو نیزامەی حوكمی ڕەشی

شەوەی ڕەشی وڵاتە

ڕاپەڕین تێكی بشكێنین

شۆڕشە و هەلی خەباتە        

كاروانی خەبات بێ ژنان

هەرگیز ناگاتە مەنزل

هەڵمەتە! تاكەی دەستەوستان؟!

تاكەی دیلی و ترس و سڵ؟!

ئاسۆی گەشمان ڕزگارییە

بۆ گشت نەتەوەی ئینسان

سۆسیالیزمە موژدەدەری

ڕووناكی و ژینی یەكسان

ئێران سەرانسەر پڕ دەكەین

لە خەباتی ڕێی مەبەست

لە كوردستان ژن و پیاومان

پێشمەرگەین و چەك بە دەست

سەنگەر و مەیدان لە شاخ و شار

پڕكەین لە هەزاران هاوار

با هەربژی كوردستانی

شۆڕشگێڕ و خودمختار

                                     خەزەڵوەری (1362)

 ئۆكتۆبەری (1983)

(ئەنوەر حسێن – بازگر) سەبارەت بە شیعری (ژنانی تێکۆشەر)ی ڕێبوار دەڵێت: یەکێکى تر لەو سرودانەى کە ڕێبوار، بۆ ژنانى پێشمەرگەى نووسیوە سرودەکانى ژنانى تێکۆشەرە، ئەمە پێم وایە ئەو کاتە وتراوە یەکەم خولی فێرکاری و چەکدار کردنى ژنانى پێشمەرگەى کۆمەڵە بوون، کە پێم وایە لە یەکەم خولدا هاوڕێیان (گوڵەى قوبادى و جەمیلى ڕەحیمى) و چەند کەسێکى تر چەکدار کران، ئەم شیعرە بە بۆچوونى من گرینگیەکەى لەوەدایە کە ڕێبوار هەستى بە گرینگى ڕۆلى ژنان کردوە لە شۆڕش، بزووتنەوەى کرێکاریى و بزووتنەوەى شۆڕشگێڕانەى خەڵکى کوردستان کە چەندە دەتوانن دەور و کاریگەرییان هەبێت، لە هەمان کاتدا ئەم شیعرە باس لە سڕینەوەى ئەو کولتوور و نەریتە تەقلیدى و خورافییە، مەزهەبیە، فیئوداڵییەی کۆمەڵگا دەکات، کە ژنان تەنها لە ماڵەوە بوون، بۆیە ئەمە دەربڕینى ئەو ڕاستییە کە ژنان تەنها لە ماڵەوە کار ناکەن، ژنان دەتوانن لە هەمان کاتدا دایکى مناڵەکانیان بن و لە هەمان کاتیشدا دەتوانن پێشمەرگە و تێکۆشەر بن، دەتوانن کرێکار و زەحمەت کێش بن، دەتوانن لە کێڵگەکاندا کار بکەن، دەتوانن چەکیش بکەنە شانیان، ئەم شیعرە لە ساڵى (1983) نووسراوە، ئەوەمان بیر دەخاتەوە کە ڕێبوار لەگەڵ هەموو ئەو ئاڵوگۆڕانە و داهێنان و پێشکەوتنانەى کە کۆمەڵە لەو سەردەمەیە کردویەتى شیعرى بۆ وتوە، جۆرێک لە هەست و هاو سۆزى خۆى بۆ ئەو جوڵانەوە و داهێنانە دەربڕیوە، بە تایبەتى یەکەم دەستەى چەکدار بوونى ژنان، کۆمەڵە لەم بارەیەوە پێشەنگ بووە، لە ناو حیزبى کوردیدا بە بۆچوونى من پێشەنگ بووە، هەر ئەو پێشەنگ بوونەى کۆمەڵە واى کردوە کە ڕێبواریش کە بتوانێت شیعریان بۆ بڵێت، چونکە ئەو کاتە هیچ کام لە هێزە کوردییەکان ژنانیان چەکدار نەکرد بوو، بەڵکوو هەندێک ژن لە ناو جوڵانەوەکەیە هەبوون، لە ناو شۆڕش و بزووتنەوەکەدا هەببوون، بەڵام بە ڕەسمى چەکدار نەکرابوون، بۆیە کۆمەڵە لەم بارەیەوە پێشەنگ بوو، ڕێبوار یەکەم کەسە لەو بارەیەوە شیعرى بۆ کۆمەڵێک لە ژنانى چەکدار وتوە، کەدێنە ناو ڕیزى خەبات و تێکۆشان لە بزووتنەوەیەکى شۆڕشگێڕانە لە بزووتنەوەیەکى چەپ و مارکسى.

(ئەحمەد بازگر) شاعیر سەبارەت بە ڕۆڵى ژن لە کۆمەڵە وەکوو هێزێکى گرینگ و کاریگەر لە خەباتى کوردستان و لەبەرچاوگرتنى ئەم ڕۆڵە گرینگە لە لایەن (موسلیح شێخ الاسلامى) و ڕەنگدانەوەى لە شیعرەکانى دەڵێت: بابەتى ژن، تەنها بۆ ئەوە نە کە کۆمەڵە بوو بە خاوەنی پێشمەرگەی ژن، ئەم خاڵە خۆى لە خۆیدا شتێکى زۆر گەورەیە کە کۆمەڵە ژنى چەکدار کرد، کۆمەڵە بابەتى ژنی کە گرێیەکى زۆر گەورەیە لە ناو کوردستاندا، هێنایە ناو خەباتەکەوە. بەو واتایە کە هەموو ژنێک هەستی دەکرد کە پشتوانێکى هەیە لە چوارچێوەی ڕەوتێک بە ناوى کۆمەڵەوە، هەموو کۆنە پەرستێک هەستی بە مەترسی دەکرد، کە ناتوانێت بە ئارەزووى بێت لە سەر مافى ژنان پێشێل بکات و بیانچەوسێنێتەوە، ئەم دەسکەوتێکى زۆر گەورەیە، بە تایبەت کاتێک دەیخەیتە چوارچێوە مێژووییەکەیەوە، هیچ حزبێکى سیاسى لە کوردستان یان ڕەوتێکى سیاسى هەتا ئەو کاتە بەو جدییەت و جوانییە بابەتى ژنى نەهێنابووە نێو مەیدانى خەباتەکەیەوە. (موسلیح شێخ الاسلامى)، یەکێک لەو چوار کەسە بوو، کە بەردى بناغەى ئەم ڕێکخستنەی دە ساڵ پێش ئەو زەمەنە دانا.

سەبارەت بە (سرودى کاک شوان و بۆ مەرگى تۆ کاک شوان) کە لە (3/7/1359)ی هەتاوى، بەرانبەر بە سێبتەمبەرى (1980)، لە لایەنه ڕێبوارەوە نووسراوە، (ڕێبوار) سەبارەت بە کاک شوان وەک کەسایەتى بەرچاو وەک ڕێبەر و فەرماندەیەکى شۆڕشگێڕى خەڵکى تێکۆشەرى شارى سنە و پەیوەست بونیان بە هێزى پێشمەرگەى کۆمەڵەوە دەڵێت:سرودى کاک شوان بۆ یەکێکى تر لە ڕوخسارە خۆشەویستەکانى ئەو سەردەمە بوو، کە ڕێبەرایەتى هاتنە دەرەوەى خەڵکى تێکۆشەر و چەکدارێک بوو کە دواتریش پەیوەست بوون بە هێزى پێشمەرگە و ئەو هێزە لە شارى سنە هاتە دەرەوە، دواى شەڕى  (24) ڕۆژە و ئەو بەرگرییە گەورەیەى کە کرا ساڵى (1359)ی هەتاوی، واتا (1980)ی زایینى، ئەو هێزە لە دەورووبەرى شارى سنە هێرشی زۆریان کردە سەر هێزەکانی ئێران و زیانێکی زۆریان بەو هێزانە گەیاند. ئەوانە هەمووى ڕەنگیدایەوە لە هەست و سۆزى جەماوەرى خەڵکا، ئەو قسانە دەگەییشت بە من، منیش لەو سرودەیە نواندومەتەوە، کە وا دیارە سرودێکى سەرکەوتوە.

سرودی كاك شوان

شەو نەبوو تەقەی تفەنگ

نەسمێ‌ جەرگی شەوەزەنگ

خەڵكی ئەڕژێنە كۆڵان

بەرەوپیری كاك شوان

سرودێك لە سەر لێوان

“بەخەیربیتەوە بۆلامان”

“كاك شوانی قارەمان!”

“كاك شوانی قارەمان!”

بەڵێ شەوانی ئەشكان

نركەی شێرانەی شوان

ئەیوت منم شوانم

پێشمەرگەی ڕەنجبەرانم

شەقڵی شەوان ئەشكێنم

دوژمنان ئەتارێنم

مەرگ لەبەرچاوتان سووك بوو

ئاسمان بۆتان بچووك بوو

بەڵام ڵاڵ بێ ئاسمان!

بۆ شا باڵی تۆیشكان!؟

كاك شوانی قارەمان

پێشەنگی پێشمەرگەكان

كاڵ بوەوە چاوی ڕەشمان

بۆ مەرگی تۆ كاك شوان

زەحمەتكێشی شۆڕشگێڕ

ڕۆڵەی جەسوور و دلێر

پێشمەرگەی ناوت بەرزە

دوژمن ئەخاتە لەرزە

كورد لە گشت لایێ ڕووسوور

لە وڵاتی نزیك و دوور

ئێوەن هۆی سەربەرزیمان

لە سەرتاسەری ئێران

وەك هەڵۆ بە لارەباڵ

هەڵمەتاندا دا بۆدال

داڵی خوێنخۆری دوژمن

كە دەهات بۆ كورد كوشتن

تێكشكاو تێكچەماوە

هێزی دوژمن لەوناوە

مەرگ لەبەرچاوتان سووك بوو

ئاسمان بۆتان بچووك بوو

بەڵام ڵاڵ بێ ئاسمان!

بۆشا باڵی تۆی شكان!؟

كاك شوانی قارەمان

پێشەنگی پێشمەرگەكان

كاڵ بوەوە چاوی ڕەشمان

بۆ مەرگی تۆ كاك شوان

(حەسەن ڕەحمان پەنا) ئەندامى کۆمیتەى ناوەندى کۆمەڵە، ڕێکخراوى کوردستانى حیزبى کۆمۆنیستى ئێران سەبارەت بە کەسایەتى کاک شوان وەک کەسایەتییەکى سیاسى، فەرماندەیەکى سەربازی و ڕۆڵ و نەخشى گرینگى کاک شوان لە شەڕى (24) ڕؤژەى سنە، دەڵێت: (کاک شوان) کەسایەتییەکى زۆر تایبەتى و هەڵکەوتوو بوو، بە تایبەت لەو بوارەوە کە مرۆڤێکی زەحمەتکێش بوو، کەسێکی نەخوێندەوار بوو، بەڵام لە ڕووی خۆپێگەییشتنەوە، بە تایبەت ئەوەى کە لە سەردەمى ڕاپەڕینەوە دەرکەوتووە جێگە و شوێنێکى تایبەتى لە ناو خەڵکى کوردستان پەیدا کرد، وەکوو فەرماندەیەکى نورانى کە لە هەموو کوردستاندا دەنگى دایەوە، کەسایەتییەک بوو خۆى خۆى پێگەیاند بوو، ڕاستە لە ناو کۆمەڵەدا زەمینە و ڕێگاى بۆ ڕەخسا، بۆ زۆر کەسانى دیکەى کرێکار و زەحمەتکێش کە لە ناو ئەو ڕێکخستنەکانی کۆمەڵە گەشەیانکرد و پەروەردە بوون، هەم لە ناو پیاوان و هەم ژناندا. (کاک شوان) لە بارى سەربازییەوە کۆلێژێکى تایبەتى نەبینیبوو لە هیچ زانکۆیەکى سەربازى دەرسى نەخوێند بوو، بەڵام کەسێک بوو کە توانى گەورەترین شەڕ، کە شەڕى (24) ڕۆژەى شارى سنە بوو و بە فەرمانى (بەنى سەدر) درا، دواى شەڕى نەورۆزى خوێناوى (1358)ی هەتاوی و لە بەهارى (1359) سەرکردایەتیى ئەو شەڕە بکات، توانی هەموو ئەو کەسانەی کە لە ناو شار بهێنێتە دەرەوە بە بێ ئەوەى کەسێک دڵۆپێک خوێن لە لوتى بێت، سەرکەوتوو بوو لە ڕێکخستنی هێزى پێشمەرگە دواى شەڕى (24) ڕۆژە بەردەوام بێت، تەنانەت لە فەرماندەیی ئەو چالاکییانە کە لە ناوچەى سنە و دەورووبەرى و لە باشوورى کوردستان دەکرا. کاک شوان بە ڕاستی ڕۆڵێکی زۆر تایبەت و دیاری هەبوو، هەر بۆیە بۆ ئێران زۆر گرینگ بوو کە فەرماندەیەکى سەربازى وەکوو (کاک شوان) تێدا بەرێت. شەهیدبوونى کاک شوان دەنگدانەوەیەکى زۆرى هەبوو، خەڵکى زۆر دڵنیگەران کرد، بەڵام سەدان کەس کە (کاک شوان) پەروەردەى کرد بوون لە ناو ڕیزەکانى کۆمەڵە توانیان جێگاى ئەو بگرنەوە.

(موسلیح شیخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار، سەبارەت بەو شیعرەى کە بۆ (مام ڕەحمان)ى وتوە دەڵێت: شیعرى (مام ڕەحمان) بۆ ڕوخسارێکى خۆشەویستى زەحمەتکێشى گوند بوو کە دەمێک بوو، لە خەباتدا نەوەک هەر دژى ئێران، بەڵکوو پێشتر دژى ڕژێمى شا ناوبانگى دەرکردبوو، لە سرودەکەشدا ڕەنگیداوەتەوە، لە ناو خەڵکدا زۆر ناسراو بوو، لەگەڵ یەکێک لە هاوڕێیانی پێشمەرگە کە برازاى (مام ڕەحمان) بوو، قسەمانکرد و زیاتر پێی ناساندم. دواتریش ئەو شیعرەم بۆ وت.

سرودی مام ڕەحمان

جەوانی ڕابوورد بە ڕەنج و بەكار

بەرز و پیاوانە پەلكی سپیدار

بە ڕەنجی خۆیی و ماڵ و خێزانی

ڕۆژ تا ئێوارە و شەو تا بەیانی

دنیای كردبوو بە خۆشی و سێبەر

بەڵام بۆ ئاغا و بەگی چەوسێنەر

مام ڕەحمان پیری پێشمەرگەی ئازا

پەی گیر پڕكینە لە زاڵم راسا

سێبەری ئەخست بە سەر هەژارا

چرایێ ڕووناك لە ڕێی جووتیارا

ئازاو بەغیرەت بەرانبەر زۆردار

برای بڕبڕەی پشتی كرێكار

خۆی و منداڵ و هاوماڵەكانی

گشت بێبەری بوون لە ڕەنجی شانی

بۆیە وا هەستاو دەستی دایە داس

تا ژێرەو ژوور بێ دەوری حەق نەناس

هێندەی دادڕێ پەردەی فێڵی شا

دەوڵەت لێی ترسا و لەدێ دەركرا

مام ڕەحمان پیری پێشمەرگەی ئازا

پەی گیر پڕكینە لە زاڵم ئاسا

سێبەری ئەخست بە سەر هەژارا

چرایی ڕووناك لە ڕێی جووتیارا

ئازاو بەغیرەت بەرانبەر زۆردار

برای بڕبڕەی پشتی كرێكار

دەورە گۆڕاوە، شۆڕشە ئێستا

دەستی دایە چەك پێشەنگی فەلا

ئاگری خەبات لە نزیك و دوور

هەڵگیرسا و ڕاسان پێشمەرگەی جەسوور

كە رەفتووسارال هەتا مەریوان

زاڵم زەلیل بوو بەدەس جووتیاران

مام ڕەحمان پیری پێشمەرگەی ئازا

پەی گیر پڕكینە لە زاڵم راسا

سێبەری ئەخست بە سەر هەژارا

چرایی ڕووناك لە ڕێی جووتیارا

ئازاو بەغیرەت بەرانبەر زۆردار

برای بڕبڕەی پشتی كرێكار

  سەرتاپای لەشیان كینەی زۆرداران

بە تووندی تیرێك دەرچێت لە كەوان

لەوپەڕی مەیدان بەگژیاندا چوون

خۆی و ڕۆڵەكەی وەك شێر شەهید بوون

حەماسەیەك بوو مەرگی باب و كوڕ

خەڵكی ئەو دەورە خۆیان نایە قوڕ

مام ڕەحمان پیری پێشمەرگەی ئازا

پەی گیر پڕكینە لە زاڵم راسا

سێبەری ئەخست بە سەر هەژارا

چرایی ڕووناك لە ڕێی جووتیارا

ئازاو بەغیرەت بەرانبەر زۆردار

برای بڕبڕەی پشتی كرێكار

(20/7/1359-1980)                   

(ساڵح شەریفى) ئەندامى دەفتەرى سیاسى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕى زەحمەتکێشانى کوردستانى ئێران و کورى (مام ڕەحمان) سەبارەت بە کەسایەتی ئەم شۆڕشگێڕە و ڕوڵى گرینگى لە خەباتى کۆمەڵە و خەباتى گەلى کورد دەڵێت: لە پێشوودا ڕێکخستن و حیزبى سیاسى کەمبوون، بەڵام خەڵکى تێکۆشەر زۆر بوون، بە داخەوە ڕێکخراوێک نەبوو بتوانێت خەڵک کۆبکاتەوە، بۆیە ئەوان ناچار بوون بە تەنها بچنە مەیدانێکى بێ ڕەحمانە کە لە بەرژەوەندی ئەوان نەبوو، باوکم و بنەماڵەکەمان ئەمەى دەزانى، بەڵام هیچ کاتێک نەماندەتوانى قەبووڵى بکەین کە ئێمە ناتوانین کارێک بکەین، بە هیچ شێوەیەک کۆڵى نەدا و سازشى نەکرد، لە ئەنجام ئەو بنەماڵانە کە چەندین بنەماڵە بوو زۆڵمیان لێکردین و شۆڕشى ئێران سەرکەوت و کۆمەڵە هاتەوە ناوچەکە هەمووییان هەڵاهاتن چوونە شارەکانى هەمەدان و  تاران و کەرەج، بەڵام باوکى ڕازی نەبوو تۆڵەیان لێ بسێنێت، وتى سەردەمتان تەواو بووە، ژن و مناڵتان لە ئەماندایە، بە مەرجى ئەوەى ئێوە بگەڕێنەوە بەڵام حوکم نەکەن بە سەر خەڵکدا، وەکوو هەموو کەس جێگەى ڕێزن، بەڵام بە داخەوە ئیتر ئەوان زۆر نەژیان، شارەکانیش کەم مانەوە بە دەست هێزى پێشمەرگەوە بە دەست حیزبە سیاسییەکانەوە، لە ماوەى (11-12) مانگێکەوە شارەکان بە دەست کۆمەڵەوە بوون، ئەو کەسایەتانە دەرکەوتن وەکوو تێکۆشەرانێکى کۆمەڵایەتى نەخش و ڕۆڵی گرینگیان هەبوو لە خەباتى جەماوەرى، چاوکراوەى و هۆشیارى خەڵک، فێرکردن و ڕاکێشانى خەڵکی تر بۆ ناو خەبات، بۆیە ئەمانە ئەگەر چى تەمەنییان کەم بوون، ڕێژەیەکی کەمیان پێک دەهێنا، بەڵام نەخش و دەورییان لە جەماوەریی  کردنەوەى خەباتى کوردستان، بە تایبەتى خەباتى کۆمەڵە زۆر بەر چاو و دیار بوو.

(ساڵحى شەریفى) ئەندامى دەفتەرى سیاسى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕى زەحمەتکێشانى کوردستانى ئێران و کۆڕى مام ڕەحمان، سەبارەت بەو سرودەى کە لە لایەن (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار بۆ (مام ڕەحمان) بۆ ئەم کەسایەتی و ڕوخسارە ناسراوە سیاسییە کە لە ئەدەبیاتى سیاسى گەلى کوردا ڕۆڵى گرینگیان هەبووە دەڵێت: خەبات و تێکۆشانى ئەم کەسانە چوونە ناو ئەدەبیاتى سیاسییەوە چوونە ناو سرودەکانەوە چوونە ناو هێماکانى خەبات بۆیە بۆ (مام ڕەحمان) سرودێک وتراوە کە شەهید (جەماڵى موفتى) سرودەکەى خوێندەوە ساڵى (1360)ی هەتاوی لە خوێنگەى (2)ى ڕێبەندانى بۆکان تۆمارکراوە. ئەو سرودە ئاوێنەیەکى باڵانوێنی ژیان و خەباتى (مام ڕەحمان) و بنەماڵەکەیەتی. دواتر بووە سرودى خۆڕاگرى و خەبات و تێکۆشانى زەحمەتکێشانى ناوچەکەش، بەڕاستى ئەگەر مرۆڤ بیەوێت لەخەبات و لە تاقەت و خۆ بردووى ئەو کەسانە بکۆڵێتەوە بە ڕۆمان و بە فیلمیش ناکرێت، بە داخەوە ئێمەى کورد نە شوێنى وامان هەیە و نە دامەزراوەیەکی تایبەتمان هەیە کە ئەو خەباتە، ئەو مێژوە و تێکۆشانە سیاسییە جەماوەرییانە لە شوێنێک کۆبکەنەوە. خۆزگە ڕۆژێک لە ڕۆژان ئەو کەسانەى کە بە تەنها بە پشت بەستن بە ورەى خۆیان چوونە مەیدان و کۆڵیان نەدا وژیانیان و گوزەرانیان وانەى خەباتەکەیان بۆ ئەمڕۆش ئەگەرچى سەردەمەکە و شێوەى خەبات گۆڕاوە، خەبات بە شێوەیەکی ترە، دەتوانێ هێما و ئیلهام بەخش بێت، دەتوانێت وانەى باشى تێدا بێت بۆ هەموان. هیوادارم ڕۆژێک لە ڕۆژان لە بیر و باوەڕی خەڵکى ئازادیخواز و خەڵکى تێکۆشەر شوێن و جێگەى تایبەتیان بۆ دابنێین، دەتوانرێت ئەو وانانە لە مێژوودا لایەنى کەم تۆمار بکرێت.

بەشى چوارەم:

 (ئەنوەر حسێن – بازگر) سەبارەت بە سرودى (کاک فوئاد) کە لە گەڵاڕێزانى (1358)ی هەتاوی بەرانبەر بە ئۆکتۆبەرى (1979)ی زاینیی لە لایەن (ڕێبوار)ەوە نووسراوە و خوێندنەوەى لە لایەن گروپى بانگەواز و بیرەوەرى (موسلیح شێخ الاسلامى) لەگەڵ (کاک فوئاد) و  چالاکیى سیاسى هاوبەشیان لە بنیادنانی کۆمەڵە، وەک ئەوەی (ڕێبوار) دەڵێت: ئەم شیعرە ڕەنگدانەوەى کە سایەتییەکى شۆڕشگێڕ وەکوو (کاک فوئاد) لە سەردەمى شۆڕشى (1357)ى هەتاوییە.

(موسلیح شێخ الاسلامی) ناسراو بە ڕێبوار سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت: سرودى (فوئاد) لە سەرەتادا شیعرێک بوو، دواتر کۆڕى مۆسیقاى بانگەواز لەو شیعرەدا چەند بەشێکى هەڵبژارد و سرودێکی جوانیان لێ بەرهەمهێنا. من و (فوئاد) هاوڕێ بوین و زۆرباش یەکترمان دەناسی، کاتێک لە زانکۆی تاران وەرگیرا، ئەم هاوڕێیەتییەی نێوانمان زۆر زیاتر بوو، چالاکیی سیاسیمان هەبوو، هاوبەش بووین لە بنیاتنانی ڕێکخراوێک کە دواتر ناونرا (کۆمەڵە)، لە دوای دەربازبوونمان لە زیندان دووبارە پێوەندیمان بە یەکترەوە کرد،  هەنگاو و کارە گرینگەکانی (فوئاد) لە (1979) لە شیعرەکەدا ڕەنگی داوەتەوە. کاریگەریی مەرگی (فوئاد) لە سەر من زۆر بەهێز بوو، لە شیعرەکەشدا دەرکەوتووە، نەک هەر هەستی خۆم، بەڵکوو هەستی هەموو خەڵکى تێکۆشەر و کۆمەلانى کرێکار و  زەحمەتکێش لە شیعرەکاندا دەبینرێت.

سرودی كاك فوئاد

فوئاد، ڕۆڵەی ئاگر و خوێن

تۆوی شۆڕش لە هەموو شوێن

وەستا شێرانە بەرانبەر

پەلاماردەر چەشنی سەنگەر

گیڤارای كوردەواری بوو

لە هەموو شوێن دیاری بوو

دەمێ‌ یەكیەتی جووتیاران

دەمێ كۆڕی زەحمەتكێشان

دەمێ سەنگەر دەمێ‌ مەزرا

كوڵ هەڵگرتن لەگەڵ فەلا

كێ بێ وەك بروسكە وابێ

كوردستانی پێ ئاوا بێ

نەك هەر كوردستان گشت ئێران

هەموو تووڕە و تازیە باران

بۆ فوئادێ‌ كە سەنگەرە

یادی لە دڵمان ڕابەرە

دەمی یەكێتی جووتیاران

دەمێ كۆڕی زەحمەتكێشان

دەمێ سەنگەر دەمی مەزرا

كۆڵ هەڵگرتن لەگەڵ فەلا

شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشان

چرای ڕێی دەروون پڕئێشان

وەرن یاران بە شینەوە

ئاوا بیلاوێنینەوە

كاك فوئاد ئەی شەهیدی ژیر!

شۆڕشگێڕی پاك و پەی گیر!

دەمی یەكێتی جووتیاران

دەمێ كۆڕی زەحمەتكێشان

دەمێ سەنگەر دەمی مەزرا

كوڵ هەڵگرتن لەگەڵ فەلا

شەرتبێ جێگات بگرینەوە

سەنگەرەكەت پڕكەینەوە

بەڵام سەنگەر پڕن یاران

ئەڵێی گوڵی لە بەهاران

شاخ و كێو پڕ لە پێشمەرگە

دوژمن نسیبی هەر مەرگە!

                         گەڵاڕێزانی (1358)

ئۆكتۆبەری (1979)

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنوس سەبارەت بە شیعرەکانى ڕێبوار کە بۆ کەسایەتى و کارەکتەرە سیاسییەکانى ناو (کۆمەڵە) وتویەتی و شیعرى (کاک فوئاد) کە لە لایەن ڕێبوارەوە نووسراوەتەوە و یەکێکە لە شیعرە هەرە گرینگەکانى (موسلیح شێخ الاسلامی) دەڵێت: (فوئادى مستەفا سوڵتانى)، وەکوو یەکێک لە داڕێژەرانى سیاسەتى (کۆمەڵە) و بزووتنەوەى کرێکارییە، کە ڕۆڵێکی گرینگى لە سەر شۆڕشى بزووتنەوەى کرێکاریدا بووە، وەکوو یەکێک لە دامەزرێنەرانى کۆمەڵە بە تەواوەتى لە شیعرەکەدا ڕەنگیداوەتەوە. ڕێبوار دوا جار بە سروودى (بۆ کاک فوئاد) شیعرى بۆ (کاک فوئاد) نووسیوە، شیعرى بۆ (کاک شوان و مام ڕەحمان) نووسیوە، ئەدەبیات و شیعر بۆ ئەم کەسایەتییانە کە شێوەیەک لە پیاهەڵدان و ستایش کردنە، بەڵام جیاوازى ڕێبوار لەگەڵ ئەم جۆرە تێڕوانین و ئەو کەسانەى کە شیعر بۆ هەموو کەس دەڵێن ئەوەیە کە، (ڕێبوار) شیعرى بۆ هەندێک لە سیمبوولەکانى ناو بزووتنەوەى کرێکاریى و بزووتنەوەى شۆڕشگێڕانەى خەڵکى کوردستان وتوە، کە ڕەمز و سیمبول بوون لە ناوچەکانى خۆیان یان لە کوردستان. واتا (فوئاد مستەفا سوڵتانى)، ڕۆڵى گەورە و کاریگەریى هەبوو لەناو بزووتنەوەى کرێکاران و زەحمەتکێشان لە گوندەکان و ئاواییەکان. جگە لەوەى یەکێک بووە لە بونیادگوزارانى (کۆمەڵە) و داڕشتنی سیاسەتى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕ. لە هەمانکاتدا کەسێکی خۆشناو بووە لە ناو خەڵکدا و پێشەنگ بووە، توانیویەتى داکۆکى لە بزووتنەوەى کرێکاریى، کرێکاران و زەحمەتکێشان بکات. بۆیە کاتێک ڕێبوار سروودى کاک فوئاد دەڵێت، باسی ڕۆڵی (کاک فوئاد) دەکات لە یەکێتى جووتیاران و کۆڕى زەحمەتکێشان، بە بۆچوونى من ئەو شیعرە یەکێکە لە شیعرە نایابەکانى ڕێبوار.

(ڕەشاد مستەفا سوڵتانى)، براى (کاک فوئاد)، سەبارەت بەم کەسایەتییە دەڵێت:

(کاک فوئاد)، لە ساڵى (1948)ی زایینى واتا (1327)ی هەتاوى لە ئاوایى (ئاڵمانەى) ناوچەى مەریوان، لە بنەماڵەیەکى فیوداڵ و خاوەن دەسەڵات چاوى بە ژیان هەڵهێناوە، پەروەردەکردنى (کاک فوئاد) لە ئەستۆى (حەمە ڕەشید بەگ، دایە بەهییە) و ژنێکى یارمەتیدەر بە ناوى (خوشکە عالییە) بووە، (ڕەشاد مستەفا سوڵتانى)، لە بەشێکى کتێبەکەیدا بۆ کاک فوئاد، ڕێبەر و دامەزرێنەرى کۆمەڵە سەبارەت بە گەڵاڵەى دروستبوون و پێکهێنانى (کۆمەڵە) دەڵێت: کۆمەڵە لە پاییزى (1348) هەتاوى واتا (1969)ى زایینى وەکوو پێویستیەکى مێژوویى و ڕێکخراوێکى نهێنى لە تاران بنیادنراوە و لەدایکبوو و دامەزرا، بڕیا و هەنگاوێکى زۆر گەورە لە مێژوویى خەڵکى کوردا بوو، گرینگترین خەت و بۆ چوونى کاک فوئاد و دامەزرێنەرانى کۆمەڵە ئەوە بووە، کە لەگەڵ ڕووناکبیرانى پێشکەوتوویى سەردەم، کە بۆچوونى سیاسیى دیاریکرا و هاوبەشیان هەبوو و ئەو کارەیان کرد، خاڵە هاوبەشەکانى دامەزرێنەرانى (کۆمەڵە):

– ڕوحى کۆمۆنیستى شۆڕشگێڕانە،

– پاکى و بێگەرى سادقانى سیاسى،

-لە خۆبوردن لە هەموو بوارێکى خەباتدا.

– بایەخ دانەنان بۆ ژیانى شەخس.

ڕووناکبیرانى کورد لە تاران، کە بە ڕاستى هەڵوێستى عەدالەتخوازى و سۆسیالیستیان بۆ کێشەى نەتەوایەتى کوردستان هەبوو، بیروڕاى چینایەتییان لە بارودۆخى کۆمەڵایەتى و سیاسى ئێران و کوردستانەوە سەرچاوەى دەگرت، کۆبوونەوەیەکى نهێنیان بەست و (کۆمەڵە) یان دامەزراند، ئامانجەکانى (کۆمەڵە) ئەو کاتە سەداقەت و شەرافەتى شۆڕشگێڕانە بڕبڕەى پشتى بوو.      

(نەجمەدین غوڵامی) هونەرمەند، سەبارەت بە کەسایەتی و سروودی (کاک فوئاد) وەکوو کەسایەتییەکى شۆڕشگێرى چینى کرێکار و ڕێبەر و دامەزرێنەرى (کۆمەڵە) دەڵێت: مێژوویی کورد شاهێدى فیداکارییەکانی (کاک فوئاد)ە، کاک فوئاد تەنها کەسێکى سیاسى نەبوو، بەڵکوو ڕێبەر بوو ڕۆڵێکى زۆر گرینگى هەبوو لە دامەزراندنى (کۆمەڵە) لە ڕێکخستنى کرێکاران و زەحمەتکێشان لەناوچەى مەریوان، تەنانەت کەسانێک بڕوایان بە چەپ نەبوو، بڕوایان بە کاک فوئاد هەبوو، ئێمە پێشمەرگەیەکمان هەبوو (عەباس شێعە) یان پێدەوت، خەڵکى کۆماسى بوو، چەندین ساڵ پێشمەرگەى کۆمەڵە بوو. بە هۆی ئۆتۆریتەی مەعنەوی (کاک فوئاد) زۆر کەس ڕوویان کردە ڕیزەکانى (کۆمەڵە) هەر چەند کەسانێکی چەپ نەبوون. کاک فوئاد، کەسێکى وردبین بوو بیرى لە هەموو کێشەکان دەکردەوە، ڕاستە بڕواى بە چارەسەر کردنى پرسی نەتەوەیی هەبوو، مرۆڤێکى چەپ و ڕێبەر بوو، کە توانى لە ماوەیەکى کەمدا ناوێکى جوان بۆ خۆى دەستەبەر بکات کە هەموو مێژوویى کوردایەتى و مێژوویى گەلانى ئازادیخوازى ئێران شانازى بەو مرۆڤەوە بکات، من شانازى بەوە دەکەم کە توانیومە سروودێک بۆ کاک فوئاد بڵێم، هەر لە هەفتەى یەکەمى شەهیدبوونى کاک فوئاد من توانییم ئەو سروودە بڵێم و هەتا ئێستا لە ناو خەڵکدا جێگاى خۆى کردۆتەوە.

(ڕەشاد مستەفا سوڵتانى) لە کتێبەکەیدا کە بۆ کاک فوئادى نووسیوە، سەربارەت بە کۆچى مێژوویى شارى مەریوان دەڵێت: لە کۆچى خەڵکى مەریوان کاک فوئاد وەک ڕێبەرى ئۆرکێسترا دەورى نواند، هەموو هارمۆنی، نۆت، بیر و بۆچوونە جیاوازەکان لە ئاهەنگێکى مەوزن ڕەخنەیى و حەماسى بەربڵاوکۆکردەوە و ڕێبەرى کرد، خۆپیشاندانى سەرکەوتوو هەمیشە ئەوانەن کە زۆرترین خەڵکیان ڕێکخستوە و کۆکردۆتەوە، ئێوارەى ڕۆژى (30)ی تیرى (1358)ی هەتاوى بەرانبەر بە (1979)ی زایینى، هەموو ئۆرگانەکانى خەڵکى شار وەکوو یەکێتى جووتیاران و کۆمتەى ژنان، کانوونى قوتابیان، ستادى حەفازەتى، بە تایبەت لە لایەن خەڵکى بەشەرەفی مەریوانەوە بڕیارى مسۆگەرى کۆچ درا، خێرا بە خەڵکیان ڕاگەیاند، خەڵکى مەریوان لە بڕیارى کۆچ پشتیوانیان کرد، بەرپرسیارێتى کۆچەکە لە ئەستۆى ستادى حەفازەتى و بنکەکان و یەکێتى جووتیاران و شووراى شار بوو، کال فوئاد و هاوڕێیانى کۆمەڵە لە مەریوان کۆچى شارى مەریوانیان وەکوو تاکتیک و ئامێرى گونجاوى سەردەم هەڵبژارد، لێکدانەوەکانى کاک فوئاد وەکوو دڵۆپەى ئاو پێکایى و هەڵسەنگاندنەکانى هێژایانە دروست و ڕیالیستى بوون و بۆ بەرگریکردن لە خەڵکى کورد و بۆ ئەو مەبەستە سەنگەرێکى بەهێزی دیاریکرد. هونەرمەندى لێهاتووی شارى سنە مامۆستا (حەسەن کامکار) ئاهەنگ و نۆتى سروودى کاک فوئاد لە سەر هۆنراوە و شیعرى ناسک و شۆڕشگێڕانەى (موسلیح شێخ الاسلامى)، ناسراو بە ڕێبوار دانا بە نهێنى لەگەڵ تیپى مۆسیقاى شارى سنە و بە دەنگى گۆرانیبێژى ئازیز (نەجمەدینى غوڵامى) سرودەکەیان تۆمار کرد، ئەو سرودە وەکوو شەپۆلى دەریا و سروەى شەماڵ هەموو سنوورە دەستکردەکانى کوردستانى تێپەڕاند، وەکوو سرودێکى سەر زارى هەموو شۆڕشگێڕانى پێشمەرگە و گەنجەکانى شار و دێهاتى کوردستانى لێهات.

ڕەشاد مستەفا سوڵتانى لە کتێبیدا  بۆ کاک فوئادى نوسیوویەتى دەڵێت:

 (موسلیح شێخ الاسلامی) ناسراو بە ڕێبوار، شاعیر نووسەر و ڕۆماننووس، لە کات و بوارى پێشمەرگایەتیدا شیعرى شۆڕشگێڕانەى وتوە و  شیعرى شاعیرانى بەناوبانگى جیهانى بۆ سەر زمانى کوردى وەرگێڕاوە، شیعر و وەرگێڕانەکانى لە گۆڤارەکان و ڕادیۆى کۆمەڵەدا بڵاوبۆتەوە، (موسلیح شێخ الاسلامی) وەکوو شۆڕشگێڕێکى ڕووناکبیر لە هەموو قۆناغەکانى ژیانیدا بایەخى پڕاوپڕى بە هونەرى شۆڕشگێڕانە و ئەدەبیاتى کرێکاریى داوە، شیعر، وتار، تەنز و پەخشانەکانى (موسلیح شێخ الاسلامى) کە لە بەرنامەکانى ڕادیۆى کۆمەڵە بڵاودەبوونەوە و هەرگیز لە بیر ناچنەوە، لەو مەیدانەدا سەرکەوتوو نووسیینەکانى هەستى دەبزواند و دڵانى تینوى ئازادى ئاوپژێن دەکرد.

(موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار لە وەڵامى پرسیارێکى (ئەنوەر حسێن – بازگر) لە کتێبى (دیوانى بۆ ئازادى) سەبارەت بە و پرسیارەى کە شیعرى (وەڵامى نامەکەى ڕووناک)  جوانترین شیعرى تۆیە، ئەم شیعرە چۆن لەدایکبووە؟ دەڵێت: ئەمە کۆمەڵێک پرسیارە،خۆم شیعرى ڕووناکم پێ جوانە، ئەوەى کە دەڵێت جوانترین شیعرى منە با بیسپێرینە دەستی خوێنەر، ڕەنگە هەر کەسێک دەست بنێتە سەر شیعرێکى تایبەت و بە جوانترینى بزانێت، ئەم شیعرە پاش هاتنى دایکى ڕووناک بۆ پێشمەرگایەتى دروست بووە، بیرۆکەى شیعرەکەش دەتوانم بڵێم هى ئەوە، ئەوەى کە دایکى ڕووناک بۆى گێڕامەوە، کە چۆن ماڵئاوایى لە ڕووناک کردوە بو بە بیرۆکەى شیعرەکە، بەشى کۆتایى پرسیارەکە بە هیوام واتاى ئەوە نەبێت، کە بۆ هەرگیان بەخت کردنێک شیعرێک دابنرێت، شیعر بۆ گیان بەختکردوان کەم نییە، بە هیوام شیعر بۆ سەرکەوتنەکان زۆرتر بێت.

(موسلیح شێخ الاسلامى)، سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت: بیرۆکەى شیعرى وەڵامى نامەکەى ڕووناک، هى دایکى ڕووناکە، هاوڕێ  (سەعدییە نەسیمى)، کاتێک شەڕ لە شار ڕوویدا ناچار بووە بچێتە شاخ، لە ڕادیۆى کۆمەڵە یەکترمان بینى ئەو قسەیەى ڕووناکى کرد کە کچێکى منداڵ بووە و بە منداڵى بە جێى هێشتوە، ماوەیەکی زۆر بوو لەگەڵ (سەعدییە نەسیمی) یەکترمان دەناسی، ئێمە لە شارى مەریوان دراوسێ بووین خۆى و بنەماڵەکەیەم دەناسى، براکەى هاوڕێ (جەلال) هەر لە سەرەتایى شۆڕشى (1357)ی هەتاوی واتا ساڵى (1979)ی زاینیی شەهید بوو، هاوسەرەکەشى واتا باوکی ڕووناک (حەمەی شاباز پەنایی) پێشتر لە خۆپیشاندانەکاندا شەهید بوو.

“وەڵامی نامەكەی ڕووناك”

كۆرپە شۆڕش پەروەردەكەم!

ڕۆڵە شیرینەكەم!

ڕووناك!

خۆزگە شنەی بای بەیانی

بۆنێكی تۆی ئەهێنا بۆم

خۆزگە ئەتزانی یەك جار

چەند بە تاسەی بینینی تۆم!

دڵ بە خورپەی بیستنی پێكەنینی تۆم

تامەزرۆی بۆنی هەناسەی بەربینی تۆم

چەند خۆشە دەنگت لەگوێمدایە،

كۆرپە شیرینەكەی دایە!

كە بە زەنگی دەنگی نەرمین

ئەت وت دایە!

دایەی شیرین!

كوانێ؟

بابم كوا؟

لە كوێیە؟

خاڵم لەكام شار

كام دێیە؟

نامەیان بۆ هەرگیز نایە؟

منیش ئەموت:

گیانی دایە

بابت لەوێ

لە چیایە

تۆش بەو دەستە بچكۆلانە

كاغەزێكت كرد بە نامە

كە زانیت من بۆ ئێرە دێم،

ئەمانەتی نامەت داپێم

جوابی نامەت دا واكردلێم

ئازیزە دڵ خەمینەكەم

ڕووناك! ڕۆڵە شیرینەكەم!

ئەوا منیش لە سەنگەری ئەوانەوە،

لە سەنگەری شۆڕشی كوردستانەوە،

یادگارە شیرینەكەی یادت بابت

لەجیاتی وان،

وا خۆم دەنووسمەوە

جوابت

نەكا دڵە بچكۆلەكەت

بە دووری دایەش خەمین بێ

نەكا نەرگسی چاوانت

لێڵی شەونمی ئەسرین بێ

خاڵو بابە پێشمەرگەبوون

بە شوێن خۆری بەهارا چوون

خۆری گەشی ئاسمانی ڕوون

بەهارێك كە هەموو منداڵ،

دەوریان پڕ بێ لە باب و خاڵ

نەتۆ، نە “ئازاد”، نە “خەیاڵ”،

نە “گەلاوێژ”، نەهیچ منداڵ،

چاوتان نەشێوێ بە ئەسرین،

لێوتان پڕ بێ لە پێكەنین،

دەنگی سروود و كایەتان

یان نەغمەی “دایە دایە” تان،

بچێ‌ هەتا ئاسمانی پاك

چاوە ڕاستەكەمی ڕووناك!

 بەفرانباری (1361)

 ژانویەی (1983)

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بە شیعرى وەڵامى نامەکەى ڕووناک کە لە لایەن ڕێبوار نووسراوە دەڵێت: وەڵامى نامەکەى ڕووناک وەکوو چیرۆکێکی واقیعى دایکێک و منداڵەکەیەتى کە بە باس لە پێوەندى شاخ و شار دەکات، باسى ڕۆڵى گەورە و گرینگى ژنان دەکات لە شۆڕش. ڕەنگە یەکێک لە شیعرەکانى ترى کە زۆر سەرنجى منى ڕاکێشاوە و دەنگدانەوەى زۆرى هەبووە لە ناو خەڵکى کوردستان، شیعری (وەڵامى نامەکەى ڕووناک)ە، کە لە زمانى دایکى ڕووناکەوە کە پێشمەرگەیە و ڕۆڵەکەى لە شار بەجێماوە وتراوە، ئەم شیعرە چیرۆکی واقیعى ژنێک و کچەکەیەتى یان دایکێک و منداڵەکەیەتى، کە شۆڕش بە لایانەوە زۆر گرینگ و پڕبایەخ بووە، نامەیەکە جگە لەوەى کە واقیعییە لە هەمانکاتدا بریتییە لە دەربڕین و نووسینەوەى هەست و ئازار و مەیینەتى تێڕوانینى نێوان دایک و منداڵێک، کە باس لە پێوەندى نێوان شۆڕش و شار یان شار و شاخ دەکات، ئەم شیعرە پێمان دەڵێت: کە ژنانیش ڕۆڵی گەورەیان هەبووە لە شۆڕش، توانیویانە بەشدارییەکەى چالاکانەیان هەبێت، تەنانەت بە دوور کەوتنەوە لە منداڵە ئازیزەکانیان ڕۆڵى گەورە هەبوو.

ئەم شیعرە لە لایەن هونەرمەند (نەجمەدین غوڵامی) ساڵى (1985) بڵاو بۆتەوە، بێ گومان شیعرەکەى زیاتر خۆشەویستتر و کاریگەرتر کرد، شیعرەکانى (ڕێبوار) دەتوانێت لەم ڕووەوە سەرنجی مرۆڤ ڕابکێشێت بەوەى کە شاعیر، هاوخەمى زۆرى لەگەڵ کۆمەڵانى خەڵکى کوردستان، کرێکارانە بەش مەیینەتى کورەخانە، مەزرا و کارگەکان دەربڕیوە، ڕێبوار توانییویەتى بەشێکى زۆر لە ژان و ئازار و مەینەتى ناو کۆمەڵگاى کوردستان بگوێزێتەوە بۆ سەر لاپەڕەى شیعرەکانی و بیانکاتە وێنە و گرتەى جوان، ڕێبوار لەم شیعرانەدا پێمان دەڵێت: مرۆڤى کوردیش وەکوو هەموو مرۆڤێکى دیکەى ئەم کۆمەڵگایە بەشێک لە مەیینەتى و چەوساندنەوەى بەردەکەوێت، لە هەمانکاتدا بەشێکە لە پێشەنگى مرۆڤایەتى و بزووتنەوەى چینایەتى و بەشێکى گرنگە لە بزووتنەوەى کرێکاران و شۆڕشگێرانە و بزووتنەوەى ژنان.

(موسلیح شێخ الاسلامى)، ناسراو بە ڕێبوار سەبارەت بە شیعرى سرودى (سڵاو لە پێشمەرگە) و ڕۆڵى پێشمەرگەى زەحمەتکێشان بۆ داکۆکیکردن لە بەرژەوەندى گەلى کورد دەڵێت: سرودى (سڵاو لە پێشمەرگە) کە سەرەتاکەی (فاتح شێخ الاسلامی) ناسراو بە (چاوە) نووسیویەتی، منیش دوو سێ بەندم بۆ زیاد کردوە بۆ ڕۆشنترکردنەوەى ڕۆڵى پێشمەرگەى زەحمەتکێش و کۆمۆنیست، کە داکۆکى لە قازانج و بەرژەوەندى جەماوەر بکات. وەکوو وەڵامدانەوەیەک بوو بۆ هەست و هۆشى خەڵک کە ئارەزوویان دەکرد بزانن پێشمەرگە ڕۆڵى چییە؟ چۆن داکۆکى لە بەرژەوەندى خەڵک دەکات؟، چونکە هەندێک پێشمەرگە هەیە، ئازارى کرێکارانى مانگرتوو دەدات و لە قازانجى سەرمایەدار و چەوسێنەر دەجوڵێتەوە. خەڵک، ئومێدی بە پێشمەرگە هەبوو دەبێت ئەو ڕۆڵە ڕۆشن بکرایەتەوە، کە ڕۆڵى ڕاستەقینەى پێشمەرگە دەبێت بە شێوەیە بێت، هەر بۆیە سرودەکە سەرکەوتوو بوو کە ئەو مەیل و خواستە لە ناو خەڵکدا بەهێز بێت، ئەگەرچى مانای بەندی کۆتاییەکەی کە من دامناوە، ماناى ئەوەیە ئەم کێشمەکێشمە هێشتا بەردەوامە، هێشتا کەسێکى گۆرانیبێژ حەز ناکات ئەو شیعرە بخوێنێتەوە بۆیە بە هەر جۆرێک بێت لاى دەبات، ئەم کێشمەکێشمە هەر هەیە.

سڵاو لە پێشمەرگە

“سڵاوی گەرمی دڵی پڕ هومێدی مەت پێشكەش”

“پڵنگی هەردی وڵات، ئەی هەڤاڵی پێشمەرگە!”

“لە دەوری دەست و تفەنگت گەڕێم كە ڕۆژی خەبات،”

“لە ئاستی هەڵمەتی تیژت چ ناگرێ بەرگە:”

ئەو ئێستە تۆی لە شەوی تار مۆمی هەڵگیرساو

لەنێو دڵی شەوەزەنگا وەكوو گڕێك راساو

كە ڕات شەكاندوە ئاڵا بە دەستی خاراوت

دەگەی لە كۆسپ و بواران بە هەستی پاراوت

ئەتۆی كە پێشڕەوی چینی مەزن كرێكاریی

ئەتۆی دەكەی خەوی چەوساوەكان بە بێداری

ئەتۆی كە دەنگی بڵاوی فغان زەحمەتكێش

دەكەیتە لاوك و ئاهەنگی پێشڕەوی بۆ پێش

ئەنوەر حسێن، نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بە سرودى (سڵاو لە پێشمەرگە) و چیرۆکى وتنەوەى ئەم شیعرە لە لایەن (ڕێبوار)ەوە دەڵێت: ئەم شیعرە چیرۆک و بەسەرهاتىزۆرى هەیە. بە بۆ چوونى من، یەکێکیان ئەوەیە کە ڕێبوار بە من وت:

لە دەورى دەست و تفەنگت گەڕێم

کە ڕۆژى خەبات لە ئاستى هەڵمەتى تیژت

چ ناگرێت بەرگە

(ڕێبوار) وتى ئەم کۆپلە شیعرە هى (چاوە)ى برامە مەبەستى (فاتیح شێخ الاسلامى)یە، ئەم شیعرە لەو سەردەمە، پێشمەرگەی کردە سیمبولى تێکۆشان و سیمبولى خەبات بۆ ئازادى و سیمبولێک بۆ داکۆکى لە ژنان  و کرێکاران و خەڵکى بەش مەینەت و خەڵکى کوردستان، بۆیە (ڕێبوار) لەم شیعرەدا زۆر باش پێشمەرگەی پێناسە کردوە، بە دڵى ئومێدى خەڵک ناوی بردوە، وەکوو مۆمى شەوى تار، پێشڕەوى چینى کرێکار، مرۆڤێکی کورد،  کرێکار و زەحمەتکێش و پێشەنگ پێناسەی دەکات. بەڵام ئەم سرودە دواى ئەوە چەندین جار کرایە گۆرانى، تیپى بانگەواز، (نەجمەدینى غوڵامى، ناسرى ڕەزازى و مەرزییەى فەریقى) و چەندین کەسى دیکە خوێندرا. لە سەر زارى خەڵک زۆر بە ئاسانى  و گەورەیى بڵاوبۆتەوە، توانی کاریگەرییەکی بەهێز دابنێت، دوا جار لە دەییەى نەوەتەکان لە هەرێمى کوردستان زۆر دەنگدانەوەى هەبوو، دەتوانم بڵێم: یەکێک لە جوانترین و گرینگترین ئەو شیعرانەىە کە بۆ پێشمەرگە وتراوە، شیعرێکى زۆر پایە بڵند، زۆر باش و جوان، یەکێکە لە گرینگترین و جوانترین ئەو شیعرانەى لە ئەدەبیاتى کوردی و  شیعرى کوردیدا بۆ پێشمەرگە وتراوە.

بەشى پێنجەم

ڕێبوار (موسلیح شێخ الاسلامى)، شاعیرى ناودار و خۆشناوى خۆرهەڵاتى کوردستان، شاعیرى چەپ و کرێکاریى، کە بەشێکى زۆر لە شیعر و ئەدەبیاتى ڕێبوار ڕەنج و ئازار و مەینەتى ئینسان و ژنى کوردى لە ناو شیعرەکانیدا خستۆتە ڕوو، ڕێبوار شاعیرێکى ناسراو و خاوەنى پێنج دیوانى شیعرە بەناوەکانى، گەشتێک لە کوردستان، سرودى سڵاوى ئازادى، دەنگ هەڵبڕە، چەند لاپەڕە لە دەفتەرى ڕۆژانەم، گۆرانیەکانى ترەیسى چاپمەن، کە لە ساڵانى حەفتا و هەشتاکانى سەدەى ڕابردوو  چاپ و بڵاوکراوەتەوە.

ڕێبوار لە پێشەکى دەفتەرى سێیەم بە ناوى (دەنگ هەڵبڕە)، کە هەڵبژاردەیەک لە شیعرەکانى ڕێبوار بەرەو هونەرى شۆڕشگێڕى کرێکارییە لە دیوانى (بۆ ئازادی) دا دەڵێت: سڵاوێکى گەرم و گەش ئەمە سێیەمین هەڵبژاردەى شیعرەکانمە، یەکەمین (گەشتێک لە کوردستان) بوو ساڵى  (1348)ی هەتاوی، کە ساڵى (1958)ی زاینیی بڵاوبوونەوە، دوەمیان سرودى سڵاوى ئازادى بوو کە ساڵى (1363)ی هەتاوی بڵاوبۆوە ئەمەش سێیەمین هاوار و بانگەوازمە بۆ کۆمەڵانى بەش مەینەت کە دەنگمان هەڵبڕین و دەرد و ژان و هیوا و ئاواتمان دەربڕین، گەرچى ساڵ و زەمانێکى هێندە بێڕەزایە کە خۆم پێم وایە یەک لە هەزارى دەرد و ژانەکانم دەرنەبڕیوون.

دەنگ هەڵبڕە

دەنگ هەڵبڕە

دەنگ هەڵبڕە!

دەنگ هەڵبڕە

دەنگت بەسەرمانە لەرزێ‌

” گەلاوێژە”ە چاوگەشەكەی ڕووتەڵەكە

دەی

بە سرودی “كاك شوان”

دەنگهەڵبێنە.

با بەرخۆلە ڕووتەڵەكانت نەلەرزن

    بە تەزووی بای ئەو سەرمایە

بڵێ‌ – بڵێ‌:

لەم دنیایە،

هاوماڵە هەژارەكانی بابەودایە

هێندەیان چاكەتی پەشمین

بە دەست و پەنجەی ماندوویان

بۆ چنیوین

كەنەك  هەر من

هیچ مناڵێك سەرمای نەبێ‌:

بڵێ‌ – بڵێ‌:

ئەم دنیایە،

 هێندەی پەشم و خوری تیایە

كەنەك هەر بەرخۆلەكانم

هیچ بەرخێك

نەبڕێتەوە و سەرمای نەبێ‌

بڵێ‌: سرودم ئەخوێنم

دەنگی زوڵاڵم هەڵدێنم

كاك شوانەكەم ئەدوێنم

تا زگ – زلە چاوچنۆكەكان

كەچاكەتە پەشمینەكانیان ڕفاندم

كە بەرخۆلە نەشمیلەكانیان ڕووتاندم

پەتئەكەم

ئەیانفەوتێنم…

دەنگهەڵبڕە!

دەنگت بەسەرما نەلەرزێ‌

گەلاوێژە چاوگەشەكەی ڕووتەڵەكە!

دەی:

بە سرودی كاك شوان

دەنگ هەڵێنە!

بابەرخۆلە ڕووتەڵەكانت

نەلەرزن

بە تەزووی بای ئەو سەرمایە.

     بەهاری (1364)

(موسلیح شێخ الاسلامی) سەبارەت بە شیعرى (دەنگ هەڵبڕە) کە وەکوو یەکەم شیعرى دەفتەرى سێیەمى لە دیوانى بۆ ئازادى بە ناوى (دەنگ هەڵبڕە)یە و لە بەهارى (1364)ى هەتاوى نووسیوویەتى و مێژوویى وتنی ئەم شیعرە دەڵێت:

(دەنگ هەڵبڕە) کە ناوى یەکێک لە دەفتەرەکانمە، لە ڕاستیدا شیعرێکى کورتە کەکراوە بە گۆرانی و (بەکری لەگزی) بە دەنگە خۆشەکەى خوێندویەتی، ئەم شیعرە باسى کچۆڵەیەکى شوانە کە دەڵێت: دەنگ هەڵبڕە لەم بێدادە بەرخۆلەکانى لە سەرما دەلەرزن کە بەو هەوا ساردە خەریکى ئەو ئیشەیە ئەو دوانە منداڵێکى ئینسان و بەرخۆلەیەک دادیان لەو شیعرە بەرزبۆتەوە لەبێدادى ئەم سەرمایە کە هەم ماناى سەرما و سۆڵەى زستانى دەمەوبەهارە، هەم ماناى سەرمایە و خورى و پەشمینە کە لە ژێر دەستى خەڵکى هەژار دەریدەهێن و خەڵک بەم سەرما و سۆڵەیە و بەڕوتەڵەیی ئەچنە بەر باران، ئەوە باسى دەنگ هەڵبڕە بوو کە وادیارە شیعرێکى سەرکەوتوو بووە.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس لە دیوانى (بۆ ئازادى) کە کۆى بەرهەمە شیعریەکانى ڕێبوارى لەم دیوانەدا کۆکردۆتەوە، لە پێشەکى دیوانەکەدا دەڵێت: بە هۆى بارودۆخى سیاسىلە زەمەنى بەعس وسانسۆرى ئێراندا بەڵام جیاواز لەوانە دەیان شیعرى ڕێبوار لە ڕادیۆ و گۆڤارەکان بڵاوکراونەتەوە کە هەوڵمانداوە هەندێکیان لێرەدا چاپ بکەین و ئەوانەشى کە دەمێنێتەوە لە چاپەکانى دوایدا بەدەستان بگات، جیا لەوانە ڕێبوار چەند بەرهەمێکى منداڵانەى هەیە کە ئەوانیش لە دەفتەرێکى تردا دەخەینە بەر دەست بەڵام لە ئێستادا پاش ساڵێک کارکردن بۆ کۆکردنەوە و سەرلەنوێ داڕشتنەوە و چاپکردنەوەى لەگەڵ هاوکارانم توانیمان زۆربەى شعرەکانى کۆبکەینەوە و لە دووتوێى دیوانى شیعرى ڕێبوار (بۆ ئازادى) کۆ بکرێتەوە و بە چاپی بگەیەنین، ڕێبوار و شیعرەکانى خوێنەرانى شیعر و مێژوو شاهیدى بۆ دەدەن کە پاراستن و مانەوەیان گرینگى شیعرى و سیاسى تایبەتى هەیە، بەم دیوانەى ڕێبوار دەکرێت خزمەتێکى گەورە بە شیعر و ڕێبوار، ئەدەبیاتى کارگەری و کرێکاران و زەحمەتکێشان بکەین چونکە لە ئێستادا دەتوانین ئەو ڕەنج و ماندووبوونەى ساڵانى ڕابردووى ڕێبوار لە فەوتان ڕزگار بکەین، تا (بۆ ئازادى) ببێتە دیوانێکى دەگمەن لە ناو سەدان هەزار لە شیعر و دیوانى شیعرى کتێبخانەى کوردى و ئەدەبیاتى کرێکاریى، دیوانى (بۆ ئازادى) هەوڵێکى ترى ئێمەیە بۆ بەدەستهێنانى گەنجینەیەکى گەورەى ون و کۆکردنەوەیان.

 (موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار لە هاوینى ساڵى (2012) لە نووسراوێکیدا بە ناوى ڕێبازى ئەم ڕێبوارە لە دیوانى بۆ ئازادیدا دەڵێت: بەرهەم و چالاکیى هونەرى مرۆڤ لە هەر شوێنێکى جیهاندا بووبێت بەگوێرەى کولتوورە مادییەکەى ئاڵوگۆڕى کردوە، ئەگەر هونەرى دوو کۆمەڵگا کە کولتوورى مادیان لەیەک دەچێت لەگەڵ یەک بەراورد بکەین گەلێک لێکچوون و هاوبەشبوونى تێدا دەبینین کە نیشان دەدات هونەر هەروەها هەموو کولتوورى مەعنەوى بە گوێرەى کولتوورى مادى دادەڕێژرێت، هونەرى پێش سەرمایەدارى بۆ نموونە، هەڵپەڕکێى کوردى، گەلێک لێکچوون و هاوبەشى هەیە لەگەڵ هەلپەڕکێ نەک هەر سریانى و ئەرمەنى بەلوچى بەڵکوو عەرەبى و ڕۆمانیایش بەیتوباو، داستان گێڕانەوە بە شیعرى ڕیتمدار لە نێو هەموو کۆمەڵگا پێش سەرمایەداریەکان لەیەک دەچن هونەرى سەردەمى سەرمایەدارى لە هەموو جیهاندا لە شێوەى شیعر نووسینەوە هەتا داستان و هەتا وێنەگرى، مۆسیقا، فیلم و پەیکەرتاشى هەتا دانس و ئەو ژانرانەى هونەرى کلاسیک دەگرێتەوە گەلێک لەیەک دەچن ئەوانە زیاتر لەیەک دەچن هەتا هونەرى پێش سەرمایەدارى و پاش سەرمایەدارى هەمان کۆمەڵگا بۆ نموونە کۆمەڵگاى کوردەوارى بەیتوباوى کوردى زیاتر لە بەلەدى ئینگلیزى پێش سەرمایەدارى نزیکە تا لە شیعرى قانع و گۆران، گۆران بە دیوانە ئینگلیزیەکەى برونستدا هەڵدەدات و خۆى پێشڕەوى شیعرى نوێ و نوێکەرەوەى گۆڕەپانى شعرى کوردیە. با نەکەوینە داوى ماتریالیزمی میکانیکى، چونکە دەزانین کە هونەر و مەعنەویاتى کۆمەڵ دەست بەجێ بە شوێن ئاڵوگۆڕى کولتوورى مادى کۆمەڵدا وەرنەچەرخاوە، گەشەى کۆمەڵایەتى گەلێک لەوە ئاڵۆزترە چینى دەسەڵاتدارى کۆمەڵیش بەیەک جارى نەیتوانیوە هەموو هونەر و زانست و کولتوورى مەعنەوى و مادى کۆمەڵ کۆنتڕۆڵ بکات و ژەهرى پاشکەوتووى بکاتە هەموو  سلولێکى لەشى کۆمەڵگاوە.

(حسێن بەفرین) شاعیر لە نووسراوەیەکى خۆیدا کە بۆ ڕێبوار لە دیوانى (بۆ ئازادی) نووسیویەتى، بە ناوى (بەلاى منەوەڕێبوارى شاعیریۆژین پۆتییەی کوردە) دەڵێت: ئەوکاتانەش کە  من بە ڕووى ڕێبوارى شاعیرداهەڵشاخاومەتەوە بۆ ئەوە نەبووە بڵێم تۆ شاعیر نیت و شیعر مەنووسە، بەڵکوو بۆ ئەوە بووە هانى بدەم شعرى جوانتر و بەهادارتر بنووسێت و هەرواشى کرد کە من ویستم، بۆیە بەلاى منەوە ئەگەر ڕێبوار لە (یۆژین پۆتییە) باڵادەستى نەبووبێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەڵێم: ئەو زۆر بە ئاسانى دەتوانێت (یۆژین پۆتییەی) کورد بێت و تۆوى شۆڕش بێت بە درێژایی تەمەنى مرۆڤ و مرۆڤایەتى دژى چەوسانەوە و داگیرکردن دەنگ هەڵبڕێت، ئەمانەى وتوومن نە ستایشە و نە پێهەڵدانە و نەبەقەبارەکردنى ئەوە بەڵکوو ئەوە حەقێکى یاسایی شیعر و شاعیرى خودى ڕێبوارە و من بەشانازییەوە باسى دەکەم و پەنجەى لە سەر دادەنێم ئەوەى بەو ڕاستیە ڕازى نییە چۆن دەیەوێت سەرى خۆى لە بەرد بدات با غیرەت بە خۆى بدات و  سەرى بەردێک بشکێنێت لە دواجاردا دەڵێم: ئەمە جوانترین پەیڤى شاعیرانەیە کە مرۆڤ توانیویەتى بیچڕێت بڵێت:

          “بڕیاری یەكی ئایار”

پونگی خوارد مونجی دەریای كرێكار

دژی سەرمایە ئەوەڵی ئایار

سوور بوو بە خوێنمان شەقامی شاران

شەقیبرد قەڵای سەرمایەداران

زنجیری كۆنی هەزاران ساڵە

دەپچڕێ و جادوو حوكمی بەتاڵە

كرێكارین!

هاتووینە مەیدان

ئەڵێم، هەركارە ئینسانی خوڵقان

سەد ساڵە ئەڵێم،

ئەمە بڕیارە!

بڕیاری ڕۆژی یەكی ئایارە

كرێكارانی جیهان یەكگرن!

چەرخی چارەنووس لە دەست خۆگرن!

بەرهەمهێنەری بژێوی ئینسان

پڕۆلیتاریام چینی شۆڕش – وان

سەد ساڵە سەد جار كەوتم و هەستام

دیسان قایمتر هەستام و وەستام

شۆڕشی مەزنی ئۆكتۆبەری خوێنین

شۆڕشی من بوو ڕێبازی لینین

كرێكارین !

(عومەر ئیلخانیزادە) سکرتێرى کۆمەڵەى زەحمەتکێشانى کوردستان سەبارەت بە دەوورونەخشى (موسلیح شێخ الاسلامی) لە شۆڕشى کوردستان و هەروەها سرود و شیعرەکانى و کاریگەریى ئەم شیعرانە لە سەر بزووتنەوەى گەلى کورد لە خۆرهەڵاتى کوردستان دەڵێت:لەو کەسانە دەتوانین بەشێک لە بازنەی دامەزرێنەرانى بەحسابى بێنینبەڵام (موسلیح شێخ الاسلامی) زۆرتر لە دواى ڕاپەڕینى گەلانى ئێران و شۆڕشى کوردستان، دەورێکى گرینگى گێڕا یەکێک بوو لە شاعیرە تێکۆشەرانەى ئەو کاتە بوو کە بە سرود و شیعرەکانى، بۆ نموونە سرودى (مام ڕەحمان، کاک فوئاد و کاک شوان) ئەمە هەمووى سرودى بزوێنەر و بە زووى چوونە ناو دڵى خەڵکەوە، هەموو شیعرەکانى (ڕێبوار) کە لە دەنگى شۆڕشى ئێرانیشدا کە ڕادیۆى کۆمەڵە بوو دەورێکى زۆر گەورەى هەبوو لەوەى زۆر شتى حەماسى و کارى پێشمەرگەى کۆمەڵە چ پێوەندى لەگەڵ خەڵک و چ ئەوەى لە شەڕ و خەباتدا تۆمار بکات، ئەو یەکێکە لەو کەسانەى کە جێ پەنجەى بە سەر ئەدەبیاتى ئەو سەردەمەدا دیارە، لە گۆڤارى پێشەنگ (موسلیح شێخ الاسلامى) ڕۆڵێکی گەورەى هەبووە، وە یەکێک بووە لەو کەسانەى کە هاندەرى پێشمەرگە بووە، یەکێک بووە لەوانەى کە ئەدەبیاتێکى پێشڕەو و پێشکەوتوانەى پەرەپێدا لە کوردستانى ئێران، و دەورى هەبووە لەو سەردەمەى کۆمەڵەدا چ لە کۆڕ و کومەڵ و کۆبوونەوەکان دەوورى گەورە و باشى هەبوو چ لە هاندان و سرود گەلێک کە هەتا هەتایە دەمێننەوە لە ناو ئەو شۆڕشەدا. بۆنموونە سرودى بۆ (کاک سمکۆ) کە مەبەستی (ئیسماعیلی شەریفزادە)یە، جیاواز لە شعرەکان خۆى، بەگشتى بە نووسین، وتار، شیعر و سرود، ڕۆڵی گرینگی هەبووە لە خەباتى کۆمەڵە و لە ئەدەبیاتى پێشڕەویدا.

 (ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بە دەفتەرى سێیەمى ڕێبوار لە (دیوانى بۆ ئازادی) دا بە ناوى “دەنگ هەڵبڕە” و کاریگەریى ململانێى نێوان لایەن سیاسیەکان لە سەر شیعرەکانى ڕێبوار دەڵێت: دیوانى سێیەم بە ناوى (دەنگ هەڵبڕە) لە پێشەکى دیوانەکەدا نووسیویەتى، هەڵبژاردەیەک لە شیعرەکانى ڕێبوار بەرەو هونەرى شۆڕشگێڕى کارگەرى کە ئەم دیوانە دەگەڕێتەوە بۆ پاییزى (1367)ى هەتاوی واتە لە ساڵى (1988)ی زاینیی. بەبڕواى من سەردەمی ململانێى نێوان باڵە ناکۆکەکانى ناو سازمانى کوردستانى حزبى کۆمۆنیستى ئێران کە ئەو کاتە ڕێبوار تێیدا ئەندام بوو توندتر دەبێتەوە، لە نێوان گروپى (سەهەند) و گروپى دامەزرێنەرانى کۆمەڵەى شۆڕشگێڕ یان دەتوانین بڵێین: حزبى کۆمەنیست و کۆمەڵە. ئەمە بێ گومان وا دەکات وردەوردە کاریگەریى لە سەر شیعرەکانى ڕێبواریش بەجێ دەهێڵێت، بە پێێ  پێشەکى دیوانەکە واتا (بەرەو هونەرى شۆڕشگێڕى کارگەرى)، چونکە ئەو کاتە گروپی (سەهەند) و برادەرانى (مەنسوورى حیکمەت) پێیان وابوو چ فیکرى حزبى کۆمەنیستى ئێران و تەنانەت ئەدەبیات، ڕاگەیاندن و بیروبۆچوونى حزبى کۆمەنیست ناتوانێت وەڵامی پێداویستەکانى کرێکاران و زەحمەتکێشان بداتەوە، بۆیە پێیان وابوو دەبێت حزبێکى نوێ، حزبێک کە نوێنەرایەتى چینى کرێکار و کارگەرى بکات، دروستبێت. ساڵى (1988) تا ساڵى (1990)، کاتى ململانێى گەرمى نێوان گروپى سەهەند کە خۆیان بە بزووتنەوەى کرێکاریى دەناساند لە گەڵ حزبى کۆمۆنیستى ئێران بوو ئەمە وردەوردە کاریگەریى لە سەر شیعر و ئەدەبیات دانا.

(موسلیح شێخ الاسلامی) سەبارەت بە مێژوویى وتنەوەى شیعرى (سەد ساڵە سەد ئایار) لە (100)ەمین ساڵى خۆپیشاندانەکانى کرێکارانى شیگاکۆ کە داواى کەمکردنى سەعاتى کارکردنیان دەکرد و هاوپشتى جیهانى بۆ چینى کرێکار دەڵێت: (سەد ساڵە سەد ئایار) شیعرێکى ترى منە دواى سرودی (کرێکارانى جیهانى یەکگرن)، بەڵام تەنها ئەو شیعرە نییە، زۆر جار من ڕووم داوەتەوە سەر سەرەتاى مانگى ئایار وەک جەژنى هاوپشتى جیهانى چینى کرێکاران، چونکە زۆر بەلامەوە گرینگ بوون، (سەد ساڵە سەد ئایار) لە (100)ەمین ساڵدا، واتە لە (1986)، ئەو کاتەى کرێکارانى شیگاکۆ خۆپیشاندانیان کردوو داواى کەمکردنەوەی کاتژمێرەکانی کارکردنیان کرد بۆ (8) کاتژمێر. یەک یان دوو ساڵ دواى ئەوەش ئینتەرناسیۆنالی دوو ئەو ڕۆژەى کرد بە ڕۆژى هاوپشتى نێونەتەوەیی چینى کرێکا. ئەم هاوپشتیە زۆر گرینگە لە لاى من ئێستا گرینگترین بابەتە، بەداخەوە ئێستا کرێکاران لێرەولەوێ، لە هەر شوێنێکی جیهان خەبات دەکەن، هەموان دەزانن لە گشتپرسییەکەى کوردستاندا چی ڕوویدا، ئێران، تورکیا، ڕووسیا و ئەمریکا چراى سەوزیان داگیرساند. ئەگەر هاوپشتیەکى جیهانى لە پشتیەوە بوایە یان نەک جیهانى تەنانەت چەند وڵاتێکیش، بەو شێوەیەی لێ نەدەهات. هاوپشتى جیهانى چینى کرێکار بۆ خەباتەکەى زۆر پێویستە. دواى کارەساتى هەڵەبجە بوو، من بانگەوازم کرد کە وا نزیک دەبینەوە لە(1)ی ئایار ئێمە خەمی زۆرمان هەیە، با ئەم خەمە بەر بە شادى جەژنى (1)ی ئایار نەگرێت، جەژنى ئایارم خۆش دەوێت. من شیعرێکم هەیە بە ناوى (بەرە ژان) وەکوو ژنێک کە منداڵى دەبێت، من خەریکم شیعرێک دادەنێم بۆ (1)ی ئایار ئەوەى کە بە پیرى شیعرەوە چووم ئەوەش خۆى بوو بە هەستێک. ئەمانە هەموو لە سایتەکەم هەن بە پەخشان و نووسراوە، بە لینکى(www.rebwar.nu)، شتێک کە پێویستە سەبارەت بە شیعرى (سەد ساڵە سەد ئایار) لێرەدا بیڵێم ئەوەیە کە من لە خۆپیشاندانی شیکاگۆ ناوی چوار کرێکارم هێناوە کە لەو خەباتەدا گیانیان لە دەستداوە، بەڵام پێنجەمینی لە زینداندا گیانیان لە دەستدا. بە هیوام کە بتوانم لە چاپى دوەمى ئەم بەرهەمە بیهێنم لە سایتەکەدا شعرەکەم هەندێک دەستکاریمکردوە هەوڵ دەدەم دەستکارى باشتریشى بکەم کەسی پێنجەمیش دێت.

(موسلیح شێخ الاسلامى) ناسراو بە ڕێبوار لە پاشکۆى گۆڤارى پێشەنگ لە ژمارە (12)ی کانوونى هونەرى ئەدەبیات و کرێکاریى کوردستان لە بابەتێکیدا بە ناوى (ناسیۆنالیزم لە پێشەنگدا چ دەکات؟) دەڵێت: لەپێشەنگى ژمارە (5) دا (1987)ی زاینیی بەرانبەر بە پوشپەڕى (1366)ى هەتاوى نووسراوێک چاپکراوە بە ناوى (دە ساڵ پاش کاک سوار)، ئەم نووسراوە لە گۆڤارى مامۆستاى کورد کە ئۆرگانى ئەدەبیاتى ناسیۆنالیستى کوردە و لە ئەورووپا دەردەچێت بەبێ هیچ سەرنجێک نەقڵکراوە هەر تەنها چاوگێڕانێک بەم بابەتەدا لێت ئاشکرا دەکات کە ناسیۆنالیزم قسە لە نیشتیمان پەروەرانى کورد دەکات و ڕادیکاڵیزمى شۆڕشگێرانە لە وردە بورژوازی ڕێژە دەدات و قارەمانى مێژوویى کورد و کوردستان بە ڕەچەشکێنی سیاهکەل دەزانێت و ڕێچکەکانى شیعرى هونەرى ئەو شاعیرە باس دەکات دەیباتەوە سەر شاعیرى نیشتیمانپەروەر (حەسەنى سەیف) پاشانیش (هەژار و هێمن)، لە سەرەتاى ئەم ژمارەیەدا بە جۆرێک کە ئەم نووسەرانە دڵیان نەیەشێت ئیشارەتى بۆکراوە ئەوەى لە دوو توێى ئەم یاد نامەدا دەیخوێننەوە ڕەنگدانەوەى بیر و هەستى کەسانێکە کە هەر کامیان لە لایەکەوە بۆ لوتکەکانى دەڕوانن ئایا ماناى ئەوەیە کە ئەم ژمارە ستونى ئازاد یان لەبەر جوانى و تەڕ و پاراوى ئەم پەخشانە شیعریە؟ بڕیار وانەبوو زمان و دوانى چینەکانى تر هەر لەبەر تەڕ و پاراوى لە پێشەنگەوە سەر دەربێنێ و پێشەنگ ببێتە تریبوونى چینەکانى تر، ئەوان تریبوونیان زۆرە با ئەم تریبوونە کە بە ڕەنجى ڕەوتى کاریگەریى بنیاتنراوە لە دەستى ئەم ڕەوتە دەرنەچێت بەڵام ڕەنگە هەموو کەس ئەم ڕاستیە سادەیەى قەبووڵ بێت کە مرۆڤەکان لە زەمان و شوێنى جۆراوجۆردا جوانى ناسیان جیاوازە، لە ڕۆشنایی ماتریالیزمى مێژوویى ئاشکرایە کە چینە کۆمەڵایەتییەکان شعور و هەستیان لە جێگە و شوێنى کۆمەڵایەتیان دەوەشێتەوە و جوانى ناسی و زەوقى هونەریان بەوپێیە جیاوازى هەیە.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بەو باسوخواستانە کە لە نێوان کانوونى هونەر و ئەدەبیاتى کرێکاریى کوردستان و دروستبوونى کێشە و ناکۆکی لە دەستەى بەڕێوەبەرى گۆڤارى پێشەنگ دەڵێت: لەو سەردەمەدا وردەوردە لە باڵى ڕادیکاڵى ناو حزبى کۆمۆنیستى ئێران تەنانەت کێشە و گرفت لە نێوان گۆڤارى پێشەنگ دروست ببێت، پێم وایە هەر لەو سەردەمەدا بوو کە پاشکۆى ژمارە (12)ى پێشەنگ کە تەرخانکرا بۆ ئەو گفتوگۆیانە کە لە نێوان کانوونى هونەرى و ئەدەبیاتى کرێکاریى هەبوو لە گۆڤارى پێشەنگ کە کۆمەڵە چاپی دەکرد. ناکۆکی کەوتە نێوان دەستەى بەڕێوەبەرى ئەو کاتە کە بریتى بوون لە (موسلیح شێخ الاسلامى، ئەحمەد بازگر، بژار، ناسرى حیسامی و حسێن شەبەق). لەو بارەیەوە (موسلیح شێخ الاسلامى)، وتارێکى نووسى بە ناوى (ناسیۆنالیزم لە پێشەنگ چ دەکات؟)، ئەو سەردەمە (ڕێبوار) پێی وابوو کە نابێت ئەدەبیاتى ناسیۆنالیستى یان ئەدەبیاتى نیشتیمانى و نەتەوەگەرایی لە ناو پێشەنگ و لە ناو ئەدەبییاتى حزبى کۆمۆنیست و کۆمەڵەدا جێگەى بێتەوە، هەریەکە لە (ناسرى حیسامی) و (ئەحمەد بازگر) لە گۆڤارى پێشەنگ، کانوونى هونەر و ئەدەبیاتی کرێکاریى وەڵامى دەدەنەوە.

(ناسرى حیسامى) شاعیر لە وەڵامى ڕەخنەى ڕێبوار بە ناوى (ناسیۆنالیزم لە پێشەنگدا چ دەکات ؟) لە گۆڤارى پێشەنگ، کانوونى هونەر و ئەدەبیاتى کرێکاریى کوردستان لە ژمارە (12) بەم شێوەیە وەڵامى ڕەخنەکەى ڕێبوار دەداتەوە: نووسراوى (دەساڵ پاش کاک سوار) نووسراوێکە بە مەبەستى ئاشنایەتى لەگەڵ ژیان و بەرهەمەکانى (سوارەى ئیلخانیزادە) لە پێشەنگى ژمارە (5) دا چاپکراوە. بایۆگرافیایەکی شاعیرە  کە هەر کەس بییەوێت شیعرى کوردى لە کوردستانى ئێران لە (35-45) ساڵى ڕابردوودا بداتە بەر لێکۆڵینەوە، ناتوانێت باسى نەکات و پێم وایە هونەرى کرێکاریى پێویستى بەوە هەیە کە ئاوڕ لە پێشینەى هونەر و ئەدەبیات بداتەوە و ڕێچکە و ڕێبازەکان و شاعیران و نووسەران و بەرهەمە ئەدەبى و هونەریەکانى پێش خۆى بناسێت، پێشەنگ دەیتوانى و پێویست بوو سەرنجى خۆى لەبابەت ئەو نووسراوەیە هەر لەوێدا بنووسێت ئەوە دەستنیشان بکات کە مەبەست لە چاپکردنى ئەو نووسراوەیە چییە؟، ڕاستى ئەوەیە کە لە جەنگە نزمبوونى وشیارى سیاسى چینایەتى کرێکاران و نەبوونى حزبى سیاسى کرێکاریدا ساڵەهایە کە ڕووناکبیران نوێنەرایەتى ڕادیکاڵیزمى شۆڕشگێرانە دەکەن و ئێستا لایەنى کەم لە بۆچوونی فەرمیدا سەلماندوومانە کە ئەم هێزە بێجگە لە باڵى چەپى بورژوازی، هیچى تر نەبوو. ئەو هێزە کە لە کۆمەڵدابوو دەورەیەکى چەندین ساڵەى ڕادیکاڵیزمی شۆڕشگێڕانەی تەداعى کردۆتەوە و خۆى کردۆتە نوێنەرى باڵى چەپى بۆرژیوازى بووە تەنیا کاتێک کۆمۆنیزم بە تەواوى بچێتە سەر پایەى کرێکاریى خۆى ئەو دەسکەوتە لە وردە بورژوازی دەسەندرێتەوە و کرێکاریى حزبى سیاسى کرێکاران جێگە بەم نوێنەرە ناڕەسەنە لێژ دەکەن. (نەجمەدینى غوڵامى) هونەرمەندى ناودارى خۆرهەڵاتى کوردستان سەبارەت بە شیعرى (هەى ژین) و چۆنیەتى وتنەوەى ئەم  شیعرە لە لایەن (ڕێبوار)ەوە دەڵێت: لە ڕاستیدا لە خۆرهەڵات هەندێک کرێکار هەن کە کرێکاریى وەرزییان پێ دەڵێن.(ڕێبوار) شیعرى (هەى ژین هەى ژین)ی لە سەر ئەو بابەتە داناوە کە دەنگدانەوەیەکى زۆر باشى هەبوو لە کوردستاندا تەنانەت لە باکوورى کوردستانیش چەندین گروپ ئەو گۆرانیانەیان وتوەتەوە لەبەرئەوەى ناوەڕۆکەکەی، ژیانى واقیعى خەڵک نیشان دەدات. کرێکاریى ڕۆژمزدیان پێ دەڵێن، هەموو ڕۆژێک چاوەڕێن بیانبەن بۆ کرێکاریی. شیعرەکە باسى ئەوە دەکات ژیانى ئەمڕۆم دەفرۆشم بۆ کڕینى نانى سبەینێ بەڕاستى بەو شێوەیە بوو لە سنە و زۆربەى شارە کوردەوارییەکان بەو جۆرە بوو، کرێکارەکان لە شوێنى تایبەت دەوەستان، کەسانێک بوون کە کرێکاریان پێویست بوو دەهاتن و دەیانبردن بۆ کار، ڕێبوار لە سەر ئەو بنەمایە ئەم شیعرەی داناوە.

لەم بازاڕە بێ ڕەحمەدا

من ئەوكەسەم

هەموو ڕۆژێك

ژیانی ئەمڕۆم دەفرۆشم

بۆ كڕینی نانی سبەی

ئەمڕۆش دیسان

هاتوومە دەر

“هەی ژین” ، ” هەی ژین”

ژیانی ئەمڕۆم بفرۆشم

لێم ناكڕێ‌:

خاوەنی نان لێم ناكڕێ‌!

          *

هانایەكم پەنگاوەتە بین و گەروو:

هەی داد، هەی داد!

لەم بازاڕە بێ‌ ڕەحمەدا

ژیان هەرزانترە

لە نان!

کاتێک دەڵێین کولتوورى کاریگەریى مەبەستمان ئەم کولتوورە ئەلتەرناتیڤەیە کە بەشێکە لە خەباتى مێژوویى چینى کرێکار بۆ ڕزگارى هەموان بۆیە جێگە خۆیەتى کە هونەر لەم ڕوانگەیەوە سەیر بکرێت. بەم پێوانەیە ڕەخنەى لێبگیرێت، ئەوەى ڕەخنە دەگرێت لەوانەیە لەگەڵ ئەم بەرژەوەندى و بۆچوونە نەبێت هەر بە شێوەى کۆن تاوانبارمان بکات ئازادى ڕادەربڕین دیارە بۆ هەموانە و بۆ ئەوانەش هەیە تێدەکۆشین لەبوارى خۆیدا بەرهەڵستى ببینەوە، لێرەدا بەڵام ڕووى وشە لە هاودەرد و هاو شادى و هاوبۆچوونە کە بە ڕەخنەى داهێنەر ڕێگاى بەرەو پێشى کولتوور و هونەرى کاریگەریى خۆش بکەین.

 (ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بە دەفتەرى سێیەمى ڕێبوار لە دیوانى (بۆ ئازادى) بە ناوى (دەنگ هەڵبڕە) و گۆڕانکارى لە ئەدەبیاتى ڕێبوار بەرەو چەپ بوون و ڕادیکاڵبوون و ناوەڕۆک و  ناونیشانى شیعرەکانى بەرەو هونەرى ئەدەبیاتى کرێکاریى دەڵێت: ئەدەبیاتى ڕێبوار تا دێت ڕادیکاڵتر دەبێت لەچاو دیوانى یەکەم و دوەمى لە (دەنگ هەڵبڕە) تا دێت شیعرەکانى ڕادیکاڵتر و چەپتر و بان چەپتر دەبێت. شیعرەکانى ئایدیۆلۆژیستتر دەبنەوە بۆیە ئەگەر سەرنج بدەین لە دەفتەرى سێیەم گۆڕانێکى زۆر بە سەر سەتر و ناونیشانى شیعرەکانی دێت، بۆ نموونە (دەنگ هەڵبڕە، بانگەواز، سەد ساڵە سەد ئایار و جەژنى یەکى ئایار) ئەمانە بە بڕواى من زۆرتر بەرەو هونەر یان ئەدەبیاتێکى کرێکاریى پێشڕە و یان هونەر و ئەدەبیاتێک دەڕۆن کە حیزبى کۆمۆنیست یان کۆمۆنیزم ناتوانێت قەناعەت بەوان بکات. کە بتوانێت کۆمەڵگاى مرۆڤایەتی بگۆڕن، بۆ ئەوەی بتوانن دەسەڵاتى بورژوازی بڕوخێنن و ئاڵوگۆڕ لە کۆمەڵە پێکبێنن بۆیە بە بۆچوونى من جۆرێکى تر لە ڕادیکاڵبوونى پێوە دیارە.

سرودى (1)ی ئایار ڕۆژى جیهانى هاوپشتى چینى کرێکار ڕێبوار دەڵێت: سرودێکە کە لە یەکى مانگى مەى ڕۆژى جیهانى کرێکار هەموو ساڵێک لە کوردستان دەخوێندرێتەوە و باسى یەکێتى جیهانى چینى کرێکار دەکات. سرودى (1)ی ئایار ڕۆژى هاوپشتى نێونەتەوەیی جیهانى چینى کرێکار، ئەویش یەکێکە لەو کارە سەرکەوتوانە و سرودێکە لە سەرزاران، بە تایبەت لە بەڕێوەبردنى ڕێوڕەسمى سەرەتاى مانگى مەى بە تایبەت لە خۆرهەڵاتی کوردستان ئەو سرودە هەمیشە دەخوێندرێتەوە نەک هەر سرودەکە و ئاهەنگەکە و میلۆدییەکە، بەڵکوو شیعرەکەش سەرکەوتوو بووە. (حسێن بەفرین) وتوویەتى ئەمە جوانترین شیعرى منە، جوانترین ئەگەر هەیە یان نا ئەوە سەلیقە و بۆچوونی ئەوە، بەڵام ئەم سرودە باسى یەکێتى جیهانى چینى کرێکار دەکات کە ڕۆژى ئەمڕۆ زیاتر لە هەموو کاتێک پێویستە.

” یەكی ئایار”!

ئاخر ئەمساڵ

دەیان و سەدان…

هەزاران ئیعتسابمان بەدەستەوە

سەدان جار دێینە خیابان

تێ‌ چریكێنە سرودی یەكی ئایار

ئاخر ئەمساڵ

دەیان هەزار هێرش و هەڵمەت دەبەینە

سەر كۆیلەیەتی

لە كورە ئەفریقا ئالمان

ئینگلیز ئامریكا لە هستان

لە هەر شوێنێك دەستمان بڕوا

ئاڵقە  ئاڵقەی ئەم زنجیرە

ئەپچڕێنین

وەك مارشی پتەوی ئەمڕۆ

هەنگاو بەرەوپێش هەڵدێنین

نیزامی كۆیلەیەتی كرێ‌

دا ئەڕزێنێت

ئەیفەوتێنین

با هیچ خەمێ‌ ڕێی پێ‌ نەگرێ‌

زۆرمان دژواری كێشاوە

زۆریان دژواری پێ‌ چەشتین…

لە كوردستان،

هەزار یەكێك لەو تاڵاوەم

كرد بە گەرووی چەقۆیەك دا

چەقۆ سەرتاخوار دوولەت بوو!

دەم تا مشتوو!

با هیچ خەمێ‌ ڕێی پێ‌ نەگرێ‌

ساڵمان لە ساڵ خۆشتر ئەبێ‌

وەك چریكەی هەزار مناڵی كرێكار

تێ‌ چریكێنە سرودی

“یەكی ئایار”!

 (11/2/1367

 (1/5/1988)

(موسلیح شێخ الاسلامى) شاعیرى ناسراوى خۆرهەڵاتى کوردستان سەبارەت بە شیعرى (سوارى ماندوو) فۆڕم و وتنەوەى ئەم شیعرە و و ناوەڕۆکى شیعرەکە دەڵێت: شیعری (سوارى ماندوو) تایبەتە، یەکەم: فۆڕمەکەى لە فۆڕمى دیالۆگ و فۆڕمى شانۆگەریە، دوەم: ناوەڕۆکەکەى تایبەتە بەو کاتانەى کە پێشمەرگە ماندوو دەبوو و ئەمە دیالۆگێکە لە نێوان پێشمەرگەیەک و دایکە پێشمەرگەیەک.

سواری ماندوو

سواری ماندوو

دابەزیبوو

لە غاوی خستبووە سەر مل ئەسپەكەی و

هێی كردبوو…   

ئەسپ حیلاندی و

بەرەو ئاسۆ      

سواری بەزیوی بەجێهێشت…

          ***

 (ئەحمەد بازگر) شاعیر سەبارەت بە کەسایەتى (موسلیح شێخ الاسلامى) و پێوەندى و هاوڕێیەتى لەگەڵ ڕێبوار دەڵێت: ڕێبوار کەسێکی قسەخۆشە، بە درێژایى ئەو ساڵانە چەندین جار ناکۆکیمان هەبووە، بەڵام هیچ کات دڵمان لەیەک نەئێشاوە. هەمیشە بۆ من مرۆڤێکى بەڕێز و خۆشەویست و شیرین بووە، لە هەر کۆڕ و کۆبوونەوەیەک چ لە باسە سیاسییەکان چ لە باسەکانى تردا من تەنها پبیرەوەری خۆشم لەگەڵى هەیە. هەتا ڕەخنەکانیشیم وەرگرتووە. لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نیم کە هەندێک پێیان وابێت ئەگەر ئەوانیش نەبوونایە ئەم ڕەوتە (کۆمەڵە) کە ڕێبوار یەکێک لە دامەزرێنەرانیەتی، لە لایەن کۆمەڵیک کەسی ترەوە دروست دەبوو. بەهەرحاڵ ئەم کەسانە بوون ئەم کارەیان کرد و پێشڕەو بوون هەربۆیە لە مێژووشدا گرینگیەکى گەورەیان هەیە، ڕێبوار یەکێک لە شاعیرە پڕ بەرهەمەکانە. 

بەشى شەشەم:

شیعر و کەسایەتى و بەرهەمەکانی (موسلیح شێخ الاسلامی)، شاعیرى ناودار و خۆشناوى خۆرهەڵاتى کوردستان،  شاعیرى چەپ و کرێکاریى کە بەشێکى زۆر لە شیعر و ئەدەبیاتى (ڕێبوار) ڕەنج و ئازار و مەینەتى ئینسان و ژنى کوردى لە ناو شعرەکانیدا خستۆتە ڕوو، ڕێبوار شاعیرێکى ناسراو و خاوەنى پێنج دیوانی شیعرە بە ناوەکانى (گەشتێک لە کوردستان، سرودى سڵاوى ئازادى، دەنگ هەڵبڕە، چەند لاپەڕە لە دەفتەرى ڕۆژانەم، گۆرانییەکانى ترەیسی چاپمەن) کە لە ساڵانى (70) و (80)کانى سەدەى ڕابردوو چاپ و بڵاوکراوەتەوە.

 (ڕێبوار) لە وەڵامى پرسیارى (ئەنوەر حسێن – بازگر) لە دیوانى بۆ ئازادى کە لێى دەپرسێت یەکێک لەو شعرانەى کە وەرتگێڕاوە شیعرى (چى دى ڕووت و ڕەجاڵ نابین) لە شیعرى (هایینە) زۆر لە سەر زارى خەڵکە و (بەکرى لەگزى) کردوویەتییە گۆرانى، ئایا لە لاى خۆت هەمان گەورەیى هەیە؟ بۆچى شیعرەکانى (هایینە)ت زۆر وەرگێراوە لە بابەتى گۆرانى پارچە (ژنانى سلیزى) و شیعرەکانى (جەوهیل) دەڵێت: یەکێکى لە جوانترین کارەکانى هایینە و لە لاى من خۆشەویستە، (هاینریش هایینە) یەکێکبووە لە هاوڕێیانى مارکس و خەباتى کۆمۆنیستى و کرێکاریى لە ئەڵمانیاى ئەو سەردەمە لە شیعرەکانیدا ڕەنگدانەوەى هەیە، هاینە هاوڕێیەکى شیعرى منە بۆیە دەنگ و هەستیم گەیاندۆتە بزووتنەوەى کرێکاریى لە کوردستان من گۆرانییەکەم بە دەنگى كاڵێ بیستوە.

شیعرەکانى (جەوهیل) پرسیارێکى دیکەیە، جەوهیل کرێکارێکى هەڵسوڕاوى بزووتنەوەى کرێکاریى بووە لە ئەمەریکا و  لە سەرتاى سەدەى بیستەم، دەنگ خۆش و گۆرانیبێژى ئەو بزووتنەوەیە بووە، بە پیلانى سەرمایەدارى سەردەم تۆمەتى ناڕەواى کوشتنیان لێدا و ساڵى (1915) تییرباران کرا.

چیدی ڕووت و  ڕەجاڵ نابین

                     وەرگێڕانی ئازاد لە شیعرێكی –هاینە-

                                         هەر بەم ناونیشانە

بۆرژواكان!

بۆ ئاوازی كڵێساتان

كەوای ساتان

تان و پۆ زێڕ و زیو ئاوریشم

لەبەر ئەكەن

كێ‌ ئەو كەوای چنی بۆتان ؟

ئێمەی ڕووتی برسی بێ‌ نان!

ئێمەی كرێكاریی كارگای پارچە چنین

ئێوە ئاوا پۆشتە ئەكەین

كە چی خۆمان ڕووت و برسین!

                     ***

خاوەن شكۆكان! داراكان!

بۆ شكۆدار بوونی لەشتان

كەوڵی ئاوریشمینی دەڵپ لەبەر ئەكەن

كێ‌ ئەو كەوڵەی چنی بۆتان؟

بۆ ئێوەی دەسەڵاتداری خاوەن شكۆ

ئێمە

كرێكاریی كارگای پارچە چنین،

ئێوە ئاوا پۆشتە ئەكەین

كە چی خۆمان ڕووت و برسین!

                     ***

بەڵام كاتی دەسەڵاتی ئێمەش كە هات

كاتێك شكۆتان دوایی هات،

كاتێك دەستی دەسەڵات و دەستوورداریتان

كۆتا بوو،

ئەوجار ئێمەی

كرێكاریی كارگای پارچە

كفنەكەتان

بە گیان  بە دڵ

بۆ ئەچین

بۆ ئێوە و بۆ دنیای كۆنتان

                     ***

گوێگرن لە

قرمژنی مارشی ڕاپەڕین

ئێمەی كرێكاریی پارچە

چیدی ڕووت و ڕەجاڵ نابین

چیدی ڕووت و ڕەجاڵ نابین

                                                                                                       هاوینی (1365)

(چى دى ڕووت و ڕەجاڵ نابین) یەکێکى دیکە لە شیعرەکانى (هاینریش هاینە)یە. هاینە لە بنەماڵەیەکى جوولەکە لە دۆسڵدۆفى ئەڵمانیا لە دایکبووە خوێندنى لە بەشى یاسا لە زانکۆى بەرلین تەواوکردوە و دواتر هۆگرى شیعر و ئەدەبیات بووە. لە ساڵى (1831) لە ئەڵمانیاوە بەرەو پاریس دەڕوات و تا کۆتایى ژیانى لە پاریس دەمێنێتەوە، ڕەخنەى سیاسى هاینە بە ناوى (ئەڵمانیا، ئەفسانەیەکى زستانى) لە لایەن کارل مارکسەوە لە ڕۆژنامەى (فۆڕ وێرتس) چاپکرا.

(موسلیحى شێخ الاسلامى) سەبارەت بە وەرگێڕانى شیعرى (چى دى ڕووت و ڕەجاڵ نابین) کە شیعرى هاینرش هاینەیە دەڵێت: شاعیر و نووسەر و بانگەواز خوازى کۆمۆنیستى ئەڵمانى بە ناوى (هاینریش هاینە) هاو سەردەم و  هاوڕێى کارل مارکس بووە، پێکەوە لە ڕۆژنامە نووسى و لە بانگەواز و پڕوپاگەندە بۆ کۆمۆنیزم و سۆسیالیزم و داکۆکى لە بزووتنەوەى کاریگەریى لە هەموو ئەوکارانەدا بە یەکەوە بوون هەندێک لە شیعرەکانییم وەرگێڕاوەتە سەر کوردى و  لە کۆ بەرهەمى (بۆ ئازادى) هێناومە، یەکێکیان بەرهەمى (چى دى ڕووت و ڕەجاڵ نابین) ناوەڕۆکى شیعرەکە قسەیەکى تازە نییە بەڵکوو قسەیەکە (200) ساڵە دەیکەین بەڵام ئەو بە شێوەیەک هێناویەتى و ڕازاندویەتییەوە کە نەک تەنها وەکوو شیعر، بەڵکوو  وەکو ئاواز و گۆرانى بە دەنگى (کاڵێى ئاتەشى) بڵاوبۆتەوە، ئاواز و گۆرانییەکى سەرکەوتوو بوو، شیعرەکە دەڵێت: ئێوە بەو شێوەیە پۆشتە دەکەین کەچى خۆمان بێ بەشین لە بەرهەمى ڕەنجى خۆمان، واتا ڕووى دەمى لە بورژواکان و دەوڵەمەندەکانى ئەو سەردەمەیە، سەروەت و خۆشى و بەرهەمى ئەم جیهانە چینى کرێکار بەدى دەهێنێت و کەچى خۆى لێى بێ بەشە، ئەمە بابەتێکە زۆر دووبارەمان کردۆتەوە، بەڵام لەم شیعرەدا بە جوانییەکى تایبەت و بە وێنەگرێکى تایبەتەوە هێناویەتى کە کردوویەتى بە بەرهەمێکى سەرکەوتوو.

 (ئەنوەر حسێن – بازگر) لە پرسیارێکیدا لە دیوانى (بۆ ئازادى) لە ڕێبوار دەپرسێت: تۆ بۆ ماوەى چەند دەورە لە پێشەنگ بوویت؟ چۆن هەڵیدەسەنگێنیت؟ لە یەکەم شیعرت کە لە پێشەنگى ژمارە (1)ى ساڵى (1985) بە ناوى (سپاس هی بێرتۆڵد برێشت)ت وەرگێڕاوە، چەمکى ئایدۆلۆژیاى مرۆڤ دۆستى و مارکسیستی پێوە دیارە، بۆچى هەمیشە ئایدیاى چەپ و مارکسى ڕەنگدانەوەى لە سەر شیعرەکانت هەبووە؟

ڕێبوار لە وەڵامدا دەڵێت: لە پێشەنگ سەر نووسەر نەبووم، هەڵسەنگاندنەکانم لە سەر پێشەنگ هەر لەوێدا بڵاوکراونەتەوە، من شاعیرێکى بێ لایەن نەبووم، گوێم لە هاوخەباتەکانم لە جیهاندا گرتوە بە کوردى و فارسى وەرگێڕانم بۆ خوێنەرانى کورد کردوە.

شیرین ئەدوێ

شیرین ئەدوێ‌ كاڵێ‌ شیرین

گفتوگۆت چەند شیرینە

ئەی ناسكە چاو كاڵەكە

كە گەشترین گوڵی نێرگز

ئەبێ‌ زۆر زۆر منەتبار بێ‌

ئەگەر بڵێن وەكوو

چاوەكانت ڕەنگینە

شیرین ئەوێ‌ تاڵی ناسك

تاڵی ناسكتر لە لاولاو

 لە گۆمی مەنگی چاوانت

     پڕ پڕ لە شادمانی

شادمانی مەعسومانە

دڵی پاراوی شۆڕگێڕ

پڕدەكەی لە گورجوگۆڵی

تاڵی تەڕی نەرگسی باخ

ڕازێنەری شەنگەری شاخ

 بۆ كوێ‌

بۆ شار ئەچیتەوە

 چ كار ‌و داخ

هونەرمەند (نەجمەدینى غوڵامى) سەبارەت بە شیعرى (شیرین ئەدوێ) و بەسەرهاتى وتنەوەى ئەم شیعرە لە لایەن (موسلیح شێخ الاسلامی) دەڵێت: لە ڕاستیدا ئەو کاتە بنەماڵەى پێشمەرگە دەهاتن بۆ سەردان، بنەماڵەیەک هاتبوون کە یەکێک لە کچەکانیان زۆر جوان بوو، ئەو شیعرەى کە سەرنجى هەموو پێشمەرگەکانى ڕاکێشا بوو، (ڕێبوار) ئەو شیعرەى بۆ دانا منیش کردم بە گۆرانى، دیارە مرۆڤ خۆشەویستى و شۆڕش دەکات کە ئەوە یەکێکە لە هەستى مرۆڤ و هەستێکى زۆر ئاساییە، بە بۆچوونى من جوان ناسى شتێکى ئاساییە، بە سەرهاتى ئەو شیعرە شتێکى لەو شێوەیە بوو کە ئەو کاتە من لە شارى سلێمانى لەگەڵ (تیپى بابان) تۆمارمان کرد و گۆرانییەکە دەنگدانەوەیەکى باشى هەبوو.

(موسلیح شێخ الاسلامى) لە بەشى پێشەکى کتێبى (دیوانى بۆ ئازادى) کە کۆى بەرهەمە شیعرییەکانى لەم دیوانەدا لە لایەن (ئەنوەر حسێن بازگر)ەوە ئامادەکراوە بە ناونیشانى (ڕێبازى ئەم ڕێبوارە) دەڵێت: بۆ ئەوەى بزانیین ئەم هونەرە ئەڵتەرناتیڤە چییە؟ لە پێشدا هونەر و کولتوورى ئێمە هەر ئەوە نییە کە باسى کرێکار بکات، لەوانەیە بورژوازیش باسى کرێکار بێنێتە ئاراوە، بە گوێرەى بەرژەوەندى خۆى و بە کولتوورى پەرتوکاوى خۆى، لەوانەیە کاریگەریى فەرمانبەر و ژنى کۆیلە بکاتە ئیدۆلى کۆمەڵ، کولتوورێک کە باسى دەرد و ژان و ڕێگاى ڕزگارى بێنێتە کایەوە لەوانەیە لە ڕوانگەى بۆرژوازیەوە ڕزگاریەکى نیوە و ناتەواو لە مەینەتێکى بچووک بکاتە ئامانجمان یاخود بە پێچەوانەوە شەوارەمان بخاتە ناو دینایەکى پڕ لە کێشە و ناتەبایى ناسیۆنالیستى، یان بەڵێنى بە هەشتى پاش مەرگمان پێبدات و بمانکاتە دەروێشى خۆیى بەشى زۆرى گۆرانى و مۆسیقاى میدایى بورژوازى باسى کڕوزانەوەى ژنە بە دەست پیاوسالارییەوە، کولتوورى ئێمە بۆیە بەرهەڵستى هەموو ئەفیۆنێکى هۆشبەر دەبێتەوە و ژیان وەکوو تاقە مەوداى خۆشى و شادى دەبینێت و خۆشەویستیەکى بەرین دەخەمڵێنێت، کولتوورى ئێمە خۆى نابەستێتەوە بە ناموس پەرستى و بەند و بارى یاساى کۆنەوە، وەڵامى ڕەسم و ئایین و یاسایى سەرمایەیى کۆنەپەرست ناداتەوە و ئاواتى نزم ناکاتە ئاسۆیى جەماوەر.

میوانی تۆن

بەدووچاوی وەك زرێبار گەرمی گرینە

دەشتی شینی مەریوانە سەرگەرمی شینە

لە “تاڵە سوار” دائەبەزن دوو سواری سوورپۆش

میوانی تۆن “كاك فوادی دڵگەرم ‌و ڕووخۆش!

میوانی تۆن  هاتوونەوە لەتەورێزەوە

میوانی تۆن  بیانگرە لەئامیزەوە.

لە هەواڵی هەڤاڵانی تەوریز و تاران،

چەپك چەپك گوڵیان پێ‌ یە” پڕ پڕ بەدامان.

بیاندوینە بابۆت بڵێن سرودێكی نوێ‌

گەش ‌و ڕوونتر لە‌و سرودەی كەبیستووتە دوی.

دەستە دەستە لاونی سەربەرز ‌و شوڕشگێر

بەرانبەر بە جووخەی ئێعدام، بە دەنگی دلێر،

ئەگوڕێنن، تەخت ‌و بەختی دوژمن ئەلەرزی

ئەلێن: دوژمن ڕاوەستاوی بەرانبەر بەكێ‌؟؟

دژی سێڵاوی باوەڕ‌ و هێرش هەستاوی.

وابەیانە، بۆیە وایە، ئەی سەر لێشیواو

ئەستیرەكان ئەتوینەوە ناو نووری هەتاو

زەردەخەنەی گزنگی خۆر، لەزاری لاوان

پەرچەمی فەتحی بەیانە، كاتی تیرباران.

ئەستێرەكانی گەلی كورد لەگەڵ پیشەنگان

شەبەقی سووری ئاسمانی هیوایان نەخشان.

شەهیدانی شوڕشگێڕمان پێشەنگی خۆرن.

بناغەی بنكەن كراوت بەخوێن ئەشۆرن

(میوانى تۆن) یەکێک لە شیعرەکانى (موسلیح شێخ الاسلامی) یە، کە لە دەفتەرى شەشەمى دیوانى (بۆ ئازادى)، بە ناوى چەند شیعرێکى تر بڵاوبۆتەوە، (موسلیح شێخ الاسلامى) ئەم شیعرەى بۆ (فوئادی مستەفا سوڵتانى) و دوو براى شەهیدى وتوەتەوە و  سەبارەت بە فۆڕمى وتنەوەى ئەم شیعرە دەڵێت: (میوانى تۆن) شیعرێکى تری منە  بۆ  (فوئاد) پاش ئەوەى دوو براى تری لە زیندانى (تەورێز) تیربارانکران، هەست و هۆشێکى گەرم و پڕ لە سۆز و هەستى خۆشەویستى بە تایبەت لە (مەریوان) و لەو شوێنانەى کە لە نزیکترەوە فواد و براکانیان دەناسى بنجی گرتبوو، کە بوو بەم شیعرە لە لاى من، ئەم شیعرە تایبەتمەندیەکى دیکەى ئەوەیە کە دەتوانیین لە فۆڕم و لە سەر وەزنى عرووزى و مفاعەلاتنە، دەتوانین بڵێین لە سەر کێشى پەنجەى گۆران، کە گۆران باسى لێ دەکات و لە بارترە بۆ زمانى کوردى، ئەمە وای کرد فۆڕمێکى لەباری بێت بۆ ئەوەى کە ببێت بە گۆرانییەکى خۆش کە بە دەنگى (نەجمەدینى غوڵامى) بڵاوبۆتەوە وەکوو گۆرانیش سەرکەوتوە.

لە پرسیارێکى دیکەى (ئەنوەر حسێن – بازگر) دا لە (ڕێبوار) هاتووە  تۆ شیعرێکى (فێدێریکۆ گارسیا لۆرکا)ت وەرگێڕاوە لۆرکا چیت بیردەخاتەوە؟

لەگەڵ دەریای شینی پوشكین

لە یەكەمین دیدرام دا

لەگەڵ پوشكین،

          تەماشام كرد

                               ئەو شاعیرە

                               دەریایەكە شین و بەرین

          نزیكەوە بووم

                               بە یادی

                               ڕۆژانی ڕەنگینی لاویم

                               خۆم هاویشتە باوەشی شینایی زەنگی

          بەڵام ئەبینم كە جێ‌ جێ‌

                               ئەو دەریایە

بێ‌ بن نییە …

بنی لیخن، ڕەش دەچووەوە!

          هەر چەند شاباڵی چریكەی

                                لە پشت سەدوحەفتا پەردەی

                                         ساڵە های ساڵ

                               هێشتا چەندە دڵ بزوێنە

          ئەبینم بەڵام چریكەی

                               ڕوون، ڕەوان

                               بەرو بەرژەوەندی ئینسان

                               لینگ لە ئاوزەنگی توند ئەكا

                               ئەسپی خەیاڵی بێ‌ لەغاو

                                         لە غار نادا

          هێشتا پڕە

                               لە خورافە و گێژ و مەنگی

                               لە زنجیرێكی لە گەروودا

          قووڵ تێی ڕۆدەچم

                               دەبینم

                                         سەیریش نییە

          ئاخر پوشكین

          هی سەردەمی هەڵبڕانی هەموو زنجیرەكان نییە

شیعری ئەمڕۆی هەڵبڕینی هەموو زنجیرەكان نییە !

          بەهاری (1363)

ڕێبوار لە وەڵامدا دەڵێت: (لۆرکا) بە هاوڕێیەکى شیعرى دەزانم، کە هەستى خەباتکارانەى بزووتنەوەى جەماوەرى لە ئیسپانیاى پێش شەڕى دوەمى جیهانى لە شیعرەکانییدا نواندوە.

شیعرى (کولوچە) یان (نان و کولوچە لە بە هەشت)، یەکێکە لە شیعرەکانى (جەوهیڵ)، جەوهیڵ لە دایکبووى ساڵى (1915)ى زایینیە کرێکارێکى شاعیر و ئەنارشیستێکى سوویدى ئەمریکى بوو کە لە ئەمەریکا لە سێدارە دراوە، (جەوهیڵ) لە سەردەمى گەنجێتیدا بەرانبەر جیاوازى چینایەتى چالاکیى دەکرد و دواتر بوو بە ئەندامى کرێکارانى پیشەى جیهان، لە ساڵى (1909-1912) یەکێک لە ڕێبەرانى خۆپیشاندانى کرێکاران بووە.

(موسلیح شێخ الاسلامى) سەبارەت بە وەرگێڕانى شیعرى (کلوچە یان نان و کلوچە) لە بە هەشت لە شیعرەکانى جەوهیڵ هەروەها ناوەڕۆکى خەباتکارانەى شیعرەکانى دەڵێت: کلوچە یان ناوى ئەسیڵى شیعرەکە کە (نان و کلوچە لە بەهەشت)ە شیعرێکى تەنزى دژ بە ئایینە و دژ بەو هەوڵ و تەقەڵایەى کەشیش و بانگەوازخوازى ئایینى کە هاتنە ناو بزووتنەوەى کرێکاریی هەوڵیان دەدا گێژ و مەنگیان بکەن، لەبەر ئەوەى لە ڕێبازى خەبات لایان بدات، ئەمە شیعرى شاعیرێکى گۆرانیبێژ و دەنگ خۆشى ئەمەریکایى و لە بنەڕەتدا سویدییە، کە ناوى (جەوهیڵ)ە، (جەوهیڵ) لە سەرەتایى لاویەوە کۆچیکرد بۆ ئەمەریکا، سەردەمێک کە خەڵکى سوید زۆر هەژار بوون، خەڵک کۆچیان دەکرد بەرەو ئەمەریکا. لە کۆتاییەکانى سەدەى (19) و سەرەتاى سەدەى (20) هەر لە کاتى لاوێتیدا لە ناو کرێکارانی ئەمەریکا بوو بە گۆرانیبێژ و بانگەوازخواز و کاریگەریش بوو، هەندێک ئاواز و گۆرانى هەیە کە هەمووى ناوەڕۆکى خەباتکارانەى هەیە، یەکێک لەوانە (نان و کلوچە لە بەهەشت)ە، جەوهیل بەو شێوەیە کەوتە بەرچاوى سەرکوتکەران و دەسەڵاتدارانى ئەمەریکى کە پیلانێکیان بۆ گێڕا و تۆمەتباریان کرد بە تاوانێکى نەکردوو. لە پاییزى ساڵى (1915) دا گرتیان و دادگاییەکى سادەیان کرد، دواتر بەداخەوە! تیربارانیان کرد لە(15)ى نۆڤەمبەرى (1915)، بەوشێوەیە ناوبانگى دەرکردوە لە سەرانسەرى جیهاندا، بە شێوەیەکى جوان گۆرانییەکانى وەرگێڕاونەتەوە، ئەم وەرگێڕانانە شوێنى شاعیرەکە کەوتووم نەک ئەوەى کە بە جوزئیاتەوە وەرم گێڕابێت، بەڵکوو وەرگێڕانى ئازادم بۆ کردوە کە ناوى خۆى بە خۆیەوەیەتى.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس بەمشێوەیە باس لە وەرگێڕانى شیعرەکانى (جەوهیل، پوشکین و یۆژین پۆتییە) لە لایەن ڕێبوارەوە دەکات.

وەرگێڕانى شیعرى شاعیرانى ترى وەکوو (جەوهیڵ، یۆژین پۆتییە و پۆشکین) و زۆر لە شاعیرانى چینایەتى. هەر بەم هۆیە (حسێن بەفرین)، لە پێشەکیەکدا کە بۆ دیوانەکەى نووسیوە، سەردێرەکەى بەم شێوەیە نووسیوە دەڵێت: بە لاى منەوە  ڕێبوارى شاعیر (یۆژین پۆتییەى) کوردە، بە بۆچوونى من ناونیشانێکى زۆر سەرنج ڕاکێش و جوانە، لەو چاوپێکەوتنەى کە من لەگەڵیدا کردوەمە خۆى پێی وایە (گۆران) لوتکەى شیعرى کوردییە، من هیوادارم شیعرەکانى ڕێبوار لە داهاتوودا زۆر تر خوێندنەوە و لێکۆڵینەوەى لە سەر بکرێت، بە ڕای من لە ئەدەبیاتى کوردیدا هەتا ئێستا هیچ کەسێک نابینرێت لە ناو  شاعیرانى کوردا لە ئاستی (ڕێبوار) شاعیرى کرێکاران، زەحمەتکێشان، چینى چەوساوە، ڕەنجدەران و داکۆکى بێت لە ژنان و داخوازى یەکسانى کۆمەڵایەتى بێت، هیچ شاعیرێک لە ناو کورددا، نە خۆى بەمشێوەیە شیعرى نووسیوە، نە وەرگێڕانەکانیشى بە ئەندازەى ڕێبوار لە خزمەت ئەو بابەتەدا بوون. بۆیە دەتوانم بڵێم: ڕێبوار شاعیرى مرۆڤایەتى و یەکسانى کۆمەڵایەتى و داکۆکیکارە لە مافى ژنان، شاعیرێکە لە دەسەڵاتێکى بەرابەرى و هیوا و ئاواتەکانى لە بە دیهێنانى مافەکانى کۆمەڵگایەکى یەکسان و کرێکاران و زەحمەتکێشان دەستەبەر دەبێت، (ڕێبوار) ئەو کەسەیە کە یەکەم جار هەست بە بابەتە گرینگەکانى (8)ى مارس و ڕۆژى جیهانى کرێکاران و سرودی ئەنتەر ناسیۆنال دەکات. ڕێبوار جگە لەوەى کى (یۆژن پۆتییەى) کوردە، بە بۆچوونى من یەکەم شاعیرى کوردە لە سەرتاسەرى کوردستاندا کە توانیویەتی بە پڕاکتیکی هەست و ئازارەکانى کرێکاران و زەحمەتکێشان و ژنان و کۆمەڵگاى مرۆڤایەتى بخاتە سەر شیعرەکانى، هیوادارم لە داهاتوودا شیعرەکانى زیاتر بکەونە بەر چاوى خەڵک. هەر بۆیە ئەو کتێبەى کە بۆمان چاپکردوە بە ناوى کۆى بەرهەمە شیعرییەکانى (ڕێبوار-موسلیح شێخ الاسلام)، لە ژێر ناوى (بۆ ئازادى)، لە داهاتوودا بتوانین جارێکیتر چاپى بکەینەوە گرینگى زۆرتر و زیاترى پێ بدرێت. بەشێکى زۆر لە شیعرەکانى لە لایەن هونەرمەندان (ناسرى ڕەزازى، نەجمەدینى غوڵامى، کاڵێ و شاعیرانى دیکە)وە کراونەتە گۆرانى، کە ئەوەش بۆ خۆى بێ گومان خزمەتێکى دیکەیە بە هونەر و ئەدەبیاتى کوردى لەگەل هەموو ئەو باسانەى کە کردم هیچ لەوە کەم ناکاتەوە کە (موسلیح – ڕێبوار) لە ناو شاعیرانى کورد لە ناو ئەدەبیاتى کوردیدا شوێنێکى گرینگى هەیە، (ڕێبوار) ئەوەش ناشارێتەوە کە شیعرەکانى پێوەندى هەیە بە (چاوە)ى براى، واتا لە ژێر کاریگەریى (چاوە)ى برایدا بووە، جگە لەوەى کە بارودۆخێکى سیاسى و کۆمەڵایەتى لە خۆرهەڵاتى کوردستان بووە، بەڵام ڕێبوار بە ماناى وشە، شاعیرە، شاعیرى مرۆڤایەتى، هیومانیستى، چینى کرێکار و کۆمەڵگاى مرۆڤایەتییە.

كلووچە

بە شوێن گۆرانییەكی “جەوهیل” دا

                     بەناوی نان و كولووچە لە بەهەشت

          مەلای ڕیش درێژ ڕیش درێژ،

                               شەو بێ‌، ڕۆژ بێ‌

                               لە كونەكانیان دێنە دەرو

                               شەویلكەیان ماندوو دەكەن

                               لە باسی حەڵاڵا و حەرام،

                               گوایە چاك و خراپت لێ‌ ڕوون كەنەوە!

          بەڵام كاتێك پرسیار ئەكەی

” ئەی چی بخۆم؟”

بە زمانی لووس

“برام” ، “برام”

                               شێر و ڕێویت بۆ دێننەوە

                               هەمیشە و دایم خواردنی خۆشت دەبێ‌

                               لە بەهەشتی شكۆداری ئاسمانەكان

                                         هەڵفڕە

بەرەو ئاسمان!

ئێستا كاركە و

عیبادەت كە،

لە نێو خاك و خۆڵدا بژی

كاتێك هەڵفڕیت بۆ ئاسمان

نان و كوولوچەت پێ‌ دەدەن

باوەڕ ناكەی؟

(موسلیح شێخ الاسلامى – ڕێبوار) لە پێشەکى دەفتەرى پێنجەمى شیعرەکانى خۆیدا لە دیوانى (بۆ ئازادى) بە ناوەى وەرگێڕدراوى کوردى گۆرانییەکانى (تڕەیسی چاپمەن) لە ساڵى (1983-1987) دەڵێت: یاخیبوونى کۆمەڵانی مەحروم لە مەینەتدا وایە، کە بۆرژوازى پێى دەڵێت کۆمەڵ، لە هەست و سۆزى ئەم ژنە شاعیر و گۆرانیبێژە ڕەشپێستەدا ڕەنگدەداتەوە، ڕووى لە دەرد و شادومانى ئێمەیە، هەر بۆیە دەدات لە تاریکى دڵى ژنان و پیاوان و لاوانى یاخى لە ستەم، ئەم ئاوازە خۆى یاخیبوونێکە لە نا بەرابەرى و ستەم، لەو هەموو یاسا کۆنە و دیوارانەى پێش بە هەست و سۆزى عەشق و دڵدارى ئازادانە دەگرن ئەمە گەشەیەکى پێ بەخشیوە هەموو سکاڵای لە ڕەنج و ئومێد و شەوقى ئینسانى ئەم زەمانە لە خۆیدا دەنوێنێت، هەر چەند بە شنەى نەسیمى ڕزگارى سەمایەکى تەواو نەکات، بەڵام ئینسانى کارگەر و ڕەنج کێش بوونى ئازاد بوون لە کۆتوبەندى لێ هەستە دەکات و پێى دەبوژێتەوە، شەپۆلى ئەم سۆزە لە پشتى دیوارى کەلامی قەتیس نەماوە، ئەوانەشى کە ئاشناى زمانەکەى نیین لە هەست و سۆزى بێ بەهرە نەبوون، بە وەرگێڕانى ئەم چەپکە ئاوازە ویستم دیوارى کەلام لە نێواندا نەمێنێت و ڕاستەخۆ لە هەستى زوڵاڵییدا مەلە بکەین.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەبارەت بە وەرگێڕانى شیعرەکانى (ترەیسى چاپ مەن) لە لایەن (موسلیحى شێخ الاسلامەوە) دەڵێت: دیوانى پێنجەم و کۆتاى ڕێبوار، برییتییە لە وەرگێڕ ڕاوى گۆرانییەکانى (ترەیسی چاپمەن) لە ساڵى (1983-1987) ئەمە پێشتر بڵاونەببوەوە. دەکرێت بڵێم: ڕێبوار، لەگەڵ ئەوەى کە چەندە شیعرەکانى ئیدۆلۆژین، لەگەڵ ئەوەى کە خۆى کەسێک و چەندە شاعیرێکى چەپ و مارکسیستى بووە و ڕەنگدانەوەى لە سەر شیعرەکانى هەبووە، بەڵام ئەوانە هیچى لە توانا و هێز و ئیمکانات و ئەوەى کە ڕێبوار شاعیرە یان شاعیر نییە یان ناسراوە یان ناسراو نییە کەم ناکاتەوە، هەر بۆیە کاتى خۆى من هەوڵمداوە کە شیعرەکانى لە لەناوچوون بپارێزم و کۆی بکەمەوە، ڕێبوار بەشێکى زۆرى لە شیعرەکانى کراوەنەتە سرود و گۆرانى لە سەر زارى خەڵکن. واتا بۆ نموونە کەم کەس هەیە کە نەزانێت کە سرودى (کاک شوان، مام ڕەحمان، شیرین ئەدوێ) و سرودی ئەنتەر ناسیۆنال کە وەرگێڕدراوى ڕێبوارە، هەموو ئەو شیعرانە هێشتا زیندوون لە سەر زارى خەڵکن و لە ناو دڵى خەڵکدا ماون هەرکاتێک گوێت لە شیعرێک دەبێت کە مۆرکى چینایەتى و مۆرکى داکۆکى لە کرێکاران و زەحمەتکێشان و ڕەنجدەران و ژنان و یەکسانى کۆمەڵایەتى و بەرابەرى هەیە ئەوە بێ گومان یان شیعرى ڕێبوارە یان وەرگێڕاوی ئەوە. 

شیعرى (هەڵەبجە) کە لە چەند لاپەڕەى دەفتەرى ڕۆژانەى (موسلیح شێخ الاسلامى) لە دیوانى (بۆ ئازادى) هاتووە، (ڕیبوار) باسى دەرد و ڕەنجى خەڵکى هەڵەبجە لە باشوورى کوردستان و تایبەتمەندى وتنەوەى ئەم شیعرە دەکات و دەڵیت: هەڵەبجە یەکێکە لەو دوو سێ شیعرەى، کە من باسى هەڵەبجەم تێدا نواندوەتەوە، کە یەکێکیان (حەقتان چییە) بوو، ئەمانە لە کۆبەرهەمێکدا بە ناوى (چەند لاپەڕە لە دەفتەرى ڕۆژانەم) لە سەرەتاى هاتنە دەرەوەم بەرەو سوید، لە سوید چاپ بوو، تایبەتمەندى ئەو بەرهەمە ئەیە کە باسى ڕەنج و کارەساتى ئەو خەڵکانەیە لە کوردستانى باشووری کوردستان، لەوێدا ئەوانەم نواندوە کە لەوکاتەدا ڕێگاى چاپدانى نەبوو کە ئەو کاتە من لە شوێنێکدا بووم کە هێزى سەرکوتکەرى عێراق دەیتوانى دەستى بگات بە شیعرەکانم و نەهێڵێت بڵاوبێتەوە، یەکێک لەوانە باسى هەڵەبجەیە، بەڵام تایبەتمەندییەکەى ئەوەیە کە بابەتەکە تەنها لە دژى بەعس و لە دژى ئەو زوڵم و زۆرە بە ئاشکرا نییە، بابەتەکە ئەوەیە چۆن کارێک دەکەیت کە ئەو زوڵم و گەندەڵیە جارێکى دیکە دواى ئەوەى کە هێزى سەدام نەما دووبارە ئەو زوڵمە سەر هەڵنەداتەوە، ئەمانەم باسکردوە لەو شیعرەدا ئەو باسانەى تێدایە کە بە شێوەیەکى ناسیۆنالیستى و بە جۆرێکى دیکە لایەنگرى هێزى سەرکوتکەر نەبێت و بەڵکوو بە ڕاستى لە ڕوانگەى خەڵکى زەحمەتکێش و زوڵملێکراوە بێت و بۆ ئازادییەکى یەک جارى لەو زڵم و زۆرانە.

هەڵەبجە

… نان بە ڕوبعێك،

چوار چەپك نان بە دینارێك…

… نان بە ڕوبعێك،

چوار چەپك نان بە دینارێك…

-فاتم ڕۆڵە فایدەی نییە…

گیانی دایكێ‌

      سبەینێ‌

ئەچین بۆ مەعمەل …

ئەو ڕۆژە من،

لقێك پیاز چییە نەمدیبوو،

نەم چنیبوو،

سەرم سوڕمابوو ئەو بۆنی پیازە چی بوو؟؟

دەستم لە شۆردن داشۆری و

“ئاوارە”م بە كۆڵمدا دا و…

(دوایی ناوم نا “ئاوارە”، سێ‌ ڕۆژە بوو)

تەماسام كرد،

هەڵات هەڵاتێك بوو شار، مەپرسە!

 (1). گرینیكا: ئاواییەك لە سپانیا كە لە ساڵی (1936) لە كاتی شەڕی ناوخۆیی دا لە لایەن فاشیستەكانەوە سووتێنرا.

(ئەنوەر حسێن – بازگر) نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە دەفتەرى چوارەمى شیعرەکانى ڕێبوار و هەستى نیشتمانى و نەتەوەى (ڕێبوار) و کاردانەوەى لە سەر شیعرەکانى دەڵێت: لە دەفتەرى چوارەم بە بۆچوونى من هێشتا (ڕێبوار) لە سەر ئەو بیر و بۆچوونەى خۆى ماوە، بەڵام هێشتا هەستى پێ دەکەیت چەند شیعرى بۆ (قەڵادزێ و هەڵەبجە) وتووە، بەو هۆکارە هێشتا ڕێبوار هەستى نیشتمانى و نەتەوەى کورد بوونى بە تەواوەتى لا نەسڕاوەتەوە، بەڵام بەو مانایەیە هێشتا هیچ دانەبڕاوە لە ئەدەبیاتى کرێکاریى و شۆڕشگێڕانە و  بەرگرى.

(لایە لایە)ى بێرتۆڵد برێشت، شیعرێکى دیکەى ئەم شاعیرەیە کە (موسلیح شێخ الاسلامى) وەرگێڕاوەتە سەر زمانى کوردى، ڕێبوار سەبارەت بەو ئاڵوگۆڕییانەى کە لە شیعرەکەدا پێکیهێناوە و ڕەنگ و بۆنى کوردەوارى بە سروشتى شیعرەکە داوە دەڵێت: (لایە لایە)ى ژنێکى کرێکار شیعرێکى (بێرتۆڵد برێشت)ە، من وەرگێڕاوەتە سەر کوردى و هەندێک ئاڵوگۆڕیشم پێ داوە، کە هەم بارودۆخى کوردى هەبێت، هەم منداڵەکەش لە شیعرەکەى ( بێرتۆڵد برێشت) کە منداڵێکی کوڕە و لەم شیعرەى منا کچە ویستومە هەندێک نالەبارى و سەختى ژیانى کچان و ژنان لەوێدا بگونجێنم. منداڵەکە لەم شیعرەدا ناوى (سەحەر)ە. بۆ ئەوەى زیاتر کوردى بێت سروشتى شیعرەکە، جگە لەوەی کە (بێرتۆڵد برێشت) دەڵێت: ناچارە ئەو ژنە خەبات بکات دژى هێزى سەرکوتکەر ئەو ناوەم تێدا داناوە، بۆ ئەوەى زیاتر ڕەنگى کوردەوارى ئێران و زیاتر نزیک بێت لە هەست و بۆچوونى گوێگر و خوێنەر، لە کوردییەکەیە دیارە کە وەکوو وەرگێڕانى ئازاد بێجگە لەوانەى کە باسم کرد ئاڵوگۆڕى تریشى هەیە، دیسان هەر جەوهەرى شیعرەکە هى (برتولت برشت)ە، ناتوانم بڵێم ئەمە شیعرێکى سەربەخۆیە هەروا لە هەست و بۆچوونى خۆمەوە هاتووە، شیعرەکە هى (بێرتۆڵد برێشت)، بەڵام ئەو ئاڵوگۆرەی کە پێمداوە بە هیوام سروشتیەکەى نزیک کردبێتەوە، بە هەست و سۆزى خەڵکى کوردەوارى و ئێران.

لایە لایە

          بە شوێن شیعرێكی برتولت برشت دا

          بە ناونیشانی ” لایەیەی ژنێكی كرێكار”

لای لای لای لای

سەحەر لای لای

شەوگار كردی و

من كردم، لای …

شەونخونیم پێوە كێشای

سەحەر لای لای..

كاتێك لە زگما ئەجوڵای

چاوم حەزی لە دیداری چاوانت بوو

بینم حەزی

بۆنكردنی هانای هەناسەكانت بوو

دەستم حەزی لاواندن و

زمان و گفتوگۆم حەزی دوانت بوو

لای لای لای لای

كاتێك جوڵای

ڕۆڵە بەستە زمانەكەم لای

بە قورسی قاڵبە خشتەكان

پشتی من دەهاتە ژان و

تۆش بە یەكەم تەجرەبەی ڕەنج

تێر ئەتاسای

ئۆخخەی…

بەس نەبوو نەمردی؟!

ڕۆڵە لای لای

لای لای لای لای

كاتێك لە زگما ئەجوڵای

شادمان وتم بە بابت..

كام دوكتور باشە؟

كام دەرمان؟

خستیە بیرم

پارە كوا؟

ئەی نان؟ ئەی ژیان؟

(بێ‌ بەش لە شادی خۆم لای لای…)

كە دەجوڵای

وت و ویرەم بۆ ئەكردی

تەماشەكە،

كێو كێو خشتمان هەڵچنیوە

گەرچی خۆمان

هەی لە بێداد

لێی بێ‌ بەرین،

دیسان هەر دەستی وەك خۆمان

ئەیكاتە كۆشك و ماڵی جوان

سەحەر لای لای

هەزار بریا لە دەستڕەنجمان بەهرەمەندبای

لای لای گوڵم

دڵم لای لای

دوكان پڕە لە نانی جوان

دەستی برسی ناگاتە پشت شیشەی دوكان

دەبوا بەو نانە تۆ تێربای

لای لای لای لای

ئاسكی ئارام نەگرتووم لای

وت  و ویرەم بۆ ئەكردی

تۆ، كە لە زگما هێند سركی

كاتێك هاتی،

دەبێ‌ كۆڵنەدەریی

لای لای …

كە بە ئاواتی نەمردوو

پاش وەی ڕەنجی هەڵگرتنی نۆ مانگ و نۆ ڕۆژم كێشای

 تۆم لە دەست كەوتبوو

بابت لە كار دەركرابوو!

هیوامان بە كار و بەنان لە دەست دابوو!

برات تا مەزرۆی زگێ‌ تێر لە شۆربا بوو،

تەنیا لای ماركس و لای لینین بوو نووسرابوو

كە چلۆن ئێمەی كارگەر،

ئەبینە خاوەن دوا ڕۆژ،

ئەبینە خێوی داهاتوو…

كاتێك تۆم بوو

كچم لای لای

لە جیاتی پۆیلانە و شادی

سەرەخۆشی یان لێكردم!

بنوو لای لای!

 (8)ی ماری (1987)

زستانی (1365) 

ڕێبوار سەبارەت بە (ڤیکتۆر هۆگۆ) نووسەرى ناودارى فەرەنسى سەردەمى شۆڕشى کۆمۆنى فەرەنسا وەکوو داکۆکی کارێکى خەڵکى هەژار دەڵێت: ڤیگتۆر هۆگۆ نووسەرى بەناوبانگى فەرەنسا کە لە کۆتاییەکانى سەدەى (19) لەو سەردەمەى کە کۆمۆنەى پاریس بەرپا بوو شۆڕشى کارگەران، یەکەم حوکوومەتى کارگەرى بەرپا بوو، (ڤیکتۆر هۆگۆ) لە فەرەنسا ژیاوە و هاو زەمانى ئەو شۆڕشە بووە هەندێک ناکۆکى لەگەڵ ئەو شۆڕشە و ئەو کارانەى لەو شۆڕشە کرا دەنوێنێت. دیارە نووسەرێکى زۆر بەناوبانگیشە بەو مانایەى کە داکۆکى دەکات لە خەڵکى فەقیر کە سەرە گەورەکەى بە ناوى هەژارەکان، لەوێدا زۆر داکۆکى دەکات لە خەڵکى فەقیر بەڵام بە شێوەیەکى لیبڕاڵى و بۆرجوایى و ناسیۆنالیستى لەو کاتەدا کە شۆڕشى کرێکارانى کۆمۆن، سیمبولی گەورەیی فەرەنسا کە پایەی ئەم سیمبولە (واندۆم) بوو، ئەوە دەڕوخێنێت، (ڤیکتۆر هۆگۆ) وەکوو ئەوەى کە بەرگرى بکات لە ناسیۆنالیزمى فەرەنسى ئەمەى پێ ناخۆش دەبێت، من چوومەتە سەر ئەو کاراکتەرانەى کە لە ڕۆمانى گەورەى (هەژارەکان)دا هەیەتى هەندێک لە گەڵیدا دواوم لە ڕۆمانەدا ڕوون و ئاشکرا لایەنێکە ئینسانى بابەتەکە ناگرێتەوە، ئەمە کۆششێکە بۆ نیشاندانى جیاوازى هونەر و هەست و هۆشى ئێمە لەگەڵ هونەر و هەست و هۆشى ئەو کەسانەى کە بە گشتى داکۆکى دەکەن لە خەڵکى هەژار، بەڵام ڕێگایەک بۆ دەرچوون لەم فەقیرى و هەژارییە نابینن، بەو جۆرەى کە مەکسیم گۆرکى بۆ نموونە باسى ئەنتوان چخۆف دەکات، بە ڕێزەوە باسی دەکات، بەڵام ئەوەى لە لا ڕوونە کە دەڵێت: چخۆف دەڵێى هەر هەناسە هەڵ دەکێشێت، ئومێد و دەرویەک نابینێت، منیش هەوڵێکى لەو شێوەیەم داوە کە ئێمە لە سەردەمێکى تازەداین هەر وەکوو لە باسى پۆشکین وتم، ئێمە لە زەمانێکدا دەتوانیین ڕێگا چارەو دەرووى دەربازبوون لەم بارودۆخە بنوێنین.

پایەی (واندۆم) لە تۆپ و ئاسن داڕێژرابوو، کاتێک لەشکرەکانى (ناپلیۆن) لە شەڕەکانیاندا بە دەستکەوت هێنابویان، ئەمە ببووە نموونەیەک کە فەرەنسا لە هەموو عالەم بەهێزترە و  گەورەترە، هەر لەبەر ئەوەش کۆمۆنى پاریس شۆڕشى کرێکارانى کۆمۆنە، ئەو پایەیەی ڕووخاند کە بڵێت: فەرەنسا گەورەتر نییە و فەرەنسا هەر خەڵکێکە وەکوو هەموو خەڵکەکانى دیکە، ئەوان خۆیان کەسێکى پۆڵەندیان هەڵبژاردبوو وەکوو فەرماندەى لەشکرەکەیان جیاوازییەکیان نەدەبینی لە نێوان پۆڵەندى و فەرنسییەکاندا، دەیانویست ئەو جیاوازییە بسڕنەوە، یان وەکوو ئەو کارەکتەرانەی کە باسمکرد وەکوو (یسمڕاڵدا) و ئەو ئەفسەرە فەڕەنسییە کە ناوەکەى ماناى (خۆرەتاوە) پێچەوانەم کردۆتەوە دەڵێم: (خۆرەتاو) دەبێت ڕێز بگرێت و خۆى بە بچووک بنوێنێت بەرانبەر (ئیسمڕاڵدا) کە ژنێکى قەرەجە و زەحمەتکێش و زۆر بە سەلیقە و میهرەبانە، کە بەدەم ناقوس ژەنەکەی (نۆتردام)ەوە کە ئەسیر کراوە و هەموو کەس ئازارى دەدات و پێى پێدەکەنێت، بەڵام ئەو ئاو دەکات بە دەمییەوە، سەڕەڕاى ئەوەى کە (ڤیکتۆر هۆگۆ) خۆى زۆر نزیک دەبێتەوەى لەو واقیعیەتە، بەڵام بەرهەڵستێک لە کارەکەی و لە بۆچوونیدا هەیە کە ئەو بەرهەڵستێکى چینایەتییە و ناهێڵێت (ئیمسڕاڵدا) بە باشى ببینێت.

ویكتۆر هۆگو

شكۆدارە “ویكتۆر هوگو” *

لە دوورەوە

وەك “نۆتردام”*

بە تایبەت كە ورد بێتەوە

لە كەتیبەی بەردی پایە و

هاورای داد

لە بێدادی زەمانەكا…

ئیسمراڵدا

بۆ خۆرەتاو*

بۆ ئازادی

سوجدەدەبا

ئاو دەكا بەدەم “پشت كووڕی “

ژێر كۆتوبەند و تازیانەی

“لووئی” یەوە

ئەو زانا پسپۆڕە، بەڵام

كاتێك ئێمە

دەستمان برد بۆ

شكاندنی

ئەو كۆتوبەندەی “پشت كووڕی”

لە ستوونی نەحسی “واندوم” شەتەك ئەدا

كاتێك بەشەق

“واندوم” مان لە ڕیشەهێنا

كاتێك پشت ملی خۆرمان گرت

سوجدەببا

بۆ داوێنی “ئیسمڕاڵدا”

كوێی دەئێشا؟

كە وەك مناڵی بیانوگر

نووزەیی ناڕەزایی كێشا؟!

“هوگو” ی شكۆدار

بچێتە

سەر دوندی كتێبەكانی و

دەست حەوادا،

هێشتا دەستی

بە گوێزنگی ئێمە ناگا!

                                                                                  بەهاری (1367)